Va, vis et deviens

falasha’s

In 1984 evacueerde ‘operatie Mozes’ duizenden Ethiopische joden (falasha’s) vanuit Soedanese vluchtelingenkampen naar Israël. Tegen die historische achtergrond draaide cineast Radu Mihaileanu va, vis et deviens, een episch docudrama. Voor hem het ongelooflijkste naoorlogse avontuur van de twintigste eeuw.

Over het lot van de falasha’s, de Ethiopische joden die in het begin van de jaren tachtig vanuit het door hongersnood en burgeroorlog getroffen Soedan naar het Heilige Land gerepatrieerd werden, zijn er tot nu toe nauwelijks of geen fictiefilms gedraaid. va, vis et deviens biedt een boeiende blik op deze door de Mossad en de VS ondersteunde historische operatie, uitgevoerd onder de codenaam Operatie Mozes. Regisseur Mihaileanu trekt dat historische gegeven evenwel open. Zijn vaak ontroerend epos heeft het niet alleen over de moeilijke integratie van Ethiopische joden in Israël, maar laat zich ook vertalen als een film over ontworteling en de immigrant in het algemeen.

cultuurclash

De door Armand Amars lyrische score opgeluisterde docufictie vertrekt van een dramatisch ijzersterk en onthutsend gegeven. We zien hoe een christelijke moeder in het Soedanese vluchtelingenkamp Um Raquba ’s nachts haar zoon van negen aan een jonge falasha toevertrouwt die net haar eigen zoon verloren heeft. “Ga, leef en word”, vertrouwt ze hem toe en voor de jongen goed en wel beseft wat hem overkomt, zit hij in een vliegtuig met bestemming Israël. Vanaf dat moment is de jonge Schlomo alleen nog maar geobsedeerd door het idee zijn moeder terug te zien. Maar eerst moet hij wennen aan de cultuurclash en leren leven en overleven met zijn geheim: dat hij geen jood is, ook al moet hij daarvoor doorgaan. In Israël wordt Schlomo geadopteerd door een links-liberaal en niet godsdienstig gezin met kinderen uit Tel Aviv dat vanuit Frankrijk naar Israël geëmigreerd is.

Ondanks al de liefde en warmte die hij van thuis meekrijgt, vindt Schlomo zijn draai niet. Bijvoorbeeld omdat hij overal voortdurend als een koushim (een zwarte) beschouwd wordt. Beetje bij beetje zal Schlomo opgroeien tot een introverte, maar intelligente tiener. Dat heeft hij te danken aan Qes Amhra, de plaatselijke leider van de Ethiopische gemeenschap. Vanwege zijn zwarte huidskleur zal hij zich echter altijd een outsider blijven voelen.

levensverhaal

Het genereuze, door Belg Ludo Troch gemonteerde va, vis et deviens begint verrassend sterk en behoudt het zwierige ritme van een goed gedoseerde biopic waarin twintig jaar uit het leven van de protagonist gevolgd worden. Regisseur Mihaileanu stapt met zevenmijlslaarzen door het leven van de jonge volwassene Schlomo en stapelt de verwikkelingen op. va, vis et deviens is een boeiende publieksfilm, waarin een rijke waaier aan thema’s aangesneden wordt, zoals religie, het judaïsme, geweld, identiteit, racisme, ontworteling, integratie en het interraciale huwelijk. Dit drama over het lijden en de moeilijke erkennings- en overlevingsstrijd van de falasha’s is tegelijk ook een soort liefdesbrief aan de moeder. Vooral Yaël Abecassis, bekend van kadosh, is aangrijpend en laat een onvergetelijke indruk na als Schlomo’s adoptiemoeder Yaël.

Identiteit, deel uitmaken van een cultuur, maar er tegelijk ook buitenstaan, het is een vast onderwerp in de films van de joodse Radu Mihaileanu (°1958), geboren in Roemenië, maar later uitgeweken naar Frankrijk. Zijn bekendste film totnogtoe is train de vie (1998), een komisch drama over joden die zich als nazi’s verkleden om aan de holocaust te ontsnappen.

Het idee voor deze film kreeg Mihaileanu toen hij in LA een overlevende van operatie Mozes ontmoette. “Toen hij me zijn verhaal vertelde, heb ik tranen met tuiten gehuild, ook al vertelde hij uit schaamte om de twee zinnen een grap“, legt Mihaileanu uit. “Tijdens de verschrikkelijke tocht door de woestijn naar Soedan had hij zijn hele familie verloren. Een ongelooflijk verhaal. Ik had al van die geheime luchtbrug van de Mossad gehoord, maar ik had nooit bij het menselijke aspect stilgestaan.“

Mihaileanu zag operatie Mozes ook als een boodschap uit het verleden of een legende. “Ik heb gezocht naar een evenwicht tussen het documentaire en het epische. Dat is ook typisch joods, dat mengsel van fantasie en realiteit. va, vis et deviens speelt daar voortdurend mee, net zoals de personages in al mijn films tegelijk jood zijn en ergens niet. Zo kan ik veel vragen stellen, bijvoorbeeld over identiteit en religie. Wat is religie? Wat betekent het om jood of gelovig te zijn?”

bronnen: Luc Joris in De Morgen – recensie (13-04-2005) en interview (19-04-2005)

Zie ook Film|TV|DVD nr. 552