Un Prophète

Een gangsterbaas in wording
Als de recente ontsnappingsgolf van gangsters uit diverse gevangenissen een Belgische filmmaker zou inspireren om daar een spannende thriller over te maken moet die zeker naar Un prophète van de Franse regisseur Jacques Audiard kijken.
Scenarist-regisseur Jacques Audiard, onder meer bekend van ‘Regarde les hommes tomber’, ‘Sur mes lèvres’ en ‘De battre mon coeur s’est arrêté’, kreeg voor zijn film Un prophète terecht de Grand Prix du Jury in Cannes. Voor zover dat nog nodig was, heeft hij met deze ijzersterke gevangenisthriller bewezen dat hij tot de interessantste Franse filmmakers van dit moment behoort. Of zoals Kenneth Turan, de filmcriticus van de Los Angeles Times, het vanuit Cannes mooi verwoordde: “Jacques Audiard is the best French writer-director most Americans have never heard of”. Maar volgens hem kan Un prophète daar verandering in brengen.

Un prophète is niet zozeer een ontsnappingsthriller, maar wel een uitstekend gevangenis­drama. Het is een nagelbijtende en bikkelharde kroniek van het leven achter de tralies, die elke kijker enerzijds laat hopen dat hij of zij daar nooit terecht moet komen en anderzijds laat verstaan waarom sommigen alles in het werk stellen om daar weg te geraken. Dit is nochtans geen documentaire, maar wel een echte, even realistische als gestileerde speelfilm.

Als de film begint, is de jonge Malik (indrukwekkende vertolking van nieuwkomer Tahar Rahim) net in de gevangenis gearriveerd. De reden is niet duidelijk en heeft ook geen belang. Wel belangrijk is dat Malik geen geharde crimineel is. Nog niet. “Je zit bij de grote jongens”, zegt een bewaker tegen de bange Malik. Het is niet helemaal duidelijk of dat als een bezorgde waarschuwing dan wel als een cynische voorspelling bedoeld is.

Geen weg terug
Hoe dan ook, enkele jaren later is Malik zelf een van de grote jongens geworden. De film schetst die transformatie op een gedetailleerde manier, volgens een even kille als onwrikbare logica. Zo maakt de scène waarin Malik letterlijk gedwongen wordt om een andere gedetineerde te vermoorden op een angstaanjagende manier duidelijk dat Malik moet doden om niet zelf gedood te worden. En dan is er geen weg terug.
In de gevangenis blijkt een interne hiërarchie te bestaan met verschillende etnisch gekleurde clans. Cesar Luciani (rol van Niels Arestrup) is het hoofd van de Corsicaanse gang en tevens de ongekroonde, maar onbetwistbare koning van de andere gevangenen, of zij dat nu willen of niet. Het is Luciani die zijn suprematie gebruikt om de nochtans Arabische Malik aan zich te binden.

Penitentiair verlof als hulpmiddel
Ironisch, maar niet onbelangrijk detail: het is net de andere Arabische gedetineerde die de analfabete Malik in opdracht van Luciani moet vermoorden – een van de gruwelijkste scènes uit de hele film – die hem even voordien de raad heeft gegeven om te leren lezen en schrijven. Malik zal dat advies ter harte nemen. Meer zelfs, hij zal zijn tijd achter de tralies nuttig gebruiken om te leren hoe criminele machtsverhoudingen zich vormen en onderhouden worden. Hoe allerlei trafieken binnen de gevangenismuren georganiseerd worden, en hoe men zelfs van binnenuit macht en invloed in de buitenwereld kan blijven uitoefenen. Penitentiair verlof blijkt daarbij een interessant hulpmiddel.

Malik is een intelligente leerling van die ‘georganiseerde misdaad’. Elk conflict, elke transactie, elke krachtmeting wordt gepresenteerd als een bruikbare ervaring. Het is boeiend en fascinerend om te zien hoe acteur Tahar Rahim de transformatie van zijn personage in deze ‘coming of age’-context zichtbaar en voelbaar gestalte geeft.
Hoewel een gevangenisthriller zoals Un prophète beschouwd kan worden als een genrefilm is regisseur Jacques Audiard er wonderwel in geslaagd zijn verhaal een emotionele intensiteit, een meeslepende vertelstijl en een authentiek gevoel mee te geven die de genreconventies moeiteloos overstijgen, waardoor de film de kracht van een Grieks noodlotsdrama krijgt.

Jan Temmerman in De Morgen 26 augustus 2009

Zie ook FilmMagie nr. 597