Un autre monde

Geprangd tussen beurskoers en sociale bewogenheid

Is een mens in de eerste plaats zijn werk, of heeft het leven meer te bieden? Die vraag is zo’n beetje de rode draad door het werk van de Franse regisseur Stéphane Brizé. In het wurgende ‘Un autre monde’ richt hij zijn camera op een manager.
Philippe Lemesle (rol van de immer solide Vincent Lindon) lijkt aan het clichébeeld van de succesvolle manager te beantwoorden: een mooi gezin en een vetbetaalde baan waarmee hij zich een chic huis, een dikke wagen en verre reizen kan veroorloven.
De waarheid achter die schone schijn is echter dat zijn vrouw wil scheiden, dat zijn zoon psychiatrische bijstand nodig heeft, dat hij aan de pillen zit en dat zijn job als manager bij een Amerikaanse multinational hem almaar meer stress bezorgt. Wanneer Philippe acht weken tijd krijgt om in het filiaal dat hij leidt opnieuw 10 procent van de werknemers te laten afvloeien – ondanks de winstcijfers – staat hij voor een enorm dilemma.
De Franse regisseur Stéphane Brizé toonde in onder meer ‘La loi du marché’ en ‘En guerre’ al dat hij weet hoe je complexe sociale thema’s moet omzetten in een meeslepend en persoonlijk verhaal. In ‘Un autre monde’ doet hij het opnieuw, maar dan vanuit het standpunt van een man die hoger op de ladder staat dan de langdurig werkloze en de vakbondsafgevaardigde uit de vorige delen van dit sociale drieluik.
‘Na ‘En guerre’ had ik zin om de situatie ook eens van de andere kant te belichten’, vertelt Brizé op het filmfestival van Venetië. ‘Tijdens mijn research voor mijn vorige film had ik ook veel managers en bedrijfsleiders ontmoet. Wat zij me vertelden, opende mijn ogen. Velen van hen waren het zelf niet eens met de beslissingen die hen opgelegd werden, maar ze zagen geen andere uitweg dan die uit te voeren.’

Dat inzicht bood Brizé de kans om af te stappen van het clichédiscours over de boosaardige baas en de onderdrukte arbeider. Uiteindelijk zitten ze in hetzelfde schuitje. ‘Het is fout te denken dat het louter om een klassenstrijd gaat’, meent de cineast.
‘Het probleem is het systeem zelf. Dat werkt op een extreem perverse manier, door misbruik te maken van je schuldgevoel. Als je zoals Philippe in de film niet in staat bent om een moeilijke situatie op te lossen, ben jij de zwakke schakel. Zolang je dat als manager zelf gelooft en je dus niet de verantwoordelijkheid van het systeem als geheel in twijfel trekt, zit je in de val. Maar ik snap ook hoe verleidelijk het is erin mee te draaien. Het doet veel deugd om in het winnende kamp te zitten, om deel uit te maken van een bedrijf dat veel winst maakt, om marktleider te zijn. Dat begrijp ik helemaal. Weet je, ik zou heel graag rechtse ideeën hebben. Het leven moet zoveel eenvoudiger zijn zonder al die complexe vragen die me bezighouden.’
Een van de onmenselijke kanten die ‘Un autre monde’ in de verf zet, is hoe de voeling met de realiteit vervaagt naarmate je opklimt in een multinational. Als manager die nog vaak op de werkvloer komt en contact heeft met zijn werknemers begrijpt Philippe de impact van maatregelen. Tijdens het videogesprek met de Amerikaanse CEO van het bedrijf blijkt al snel dat die man daar alvast geen last van heeft. Of zoals hij het kernachtig uitdrukt: ‘Nobody gives a fuck.’
Dat zijn volgens Brizé de ware schuldigen in het verhaal. Tenminste, dat vermoedt hij, want hij is er nog niet in geslaagd zo’n absolute topfiguur te ontmoeten. ‘Dat zou ik heel graag doen’, stelt hij. ‘Al was het maar om het karikaturale idee dat over die mensen bestaat te nuanceren. Maar uit de gesprekken die ik met managers, sociologen en economen heb gevoerd, maak ik op dat het probleem vooral bij een bepaalde soort beursgenoteerde bedrijven ligt, die alleen de waarde van hun aandelen voor ogen hebben.
Brizé illustreert die overtuiging met een anekdote uit zijn leven. Enkele jaren geleden had hij wat meer geld op zijn rekening, en op een dag vroeg zijn bankdirecteur hem om even langs te komen. ‘Hij stelde me een nieuw soort belegging voor die heel lucratief zou zijn’, vertelt de cineast. ‘Ik antwoordde dat ik principieel weiger aandelen te kopen, want ik weet dat die onvermijdelijk betekenen dat ergens ter wereld ontslagen zullen vallen om een beetje meer winst te maken. Zo denk ik er toch over. Waarop mijn bankdirecteur zei: ‘Dat begrijp ik helemaal, meneer Brizé, maar uiteindelijk hebben we het alleen over uw geld, niet over u persoonlijk.’ Dat vat het probleem perfect samen, vind ik.’

Ruben Nollet in De Tijd – 23 Feb. 2022, p. 12