Troubled Water (De Usynlige)

Van de geplande Amerikaanse remake van de Noorse film Troubled Water (DeUsynlige) zal voorlopig wel niet veel terechtkomen. Laten we maar zeggen dat het klimaat voor een film over een kindermoordenaar die rehabilitatie zoekt er niet helemaal naar is, na de ontmas­kering afgelopen jaar van ‘de Amerikaanse Dutroux’ Phillip Garido in Californië.

Met dit onderwerp heeft regisseur Erik Poppe (1960) sowieso niet de veiligste keuze gemaakt voor het slotdeel van zijn Oslo-trilogie. Om je te identificeren met een moordenaar, zelfs als het er eentje is tegen wil en dank of uit wanhoop, of iemand die misschien niet helemaal schuldig is, vraagt nu eenmaal een buitengewone hoeveelheid filmische empathie van de toeschouwer.

Schuld-en-boeteverhaal
In een ogenschijnlijk klassiek schuld-en-boeteverhaal volgen we de nog jonge Jan Thomas vanaf het moment dat hij wegens goed gedrag uit de gevangenis ontslagen is. Hij heeft een baantje als organist gevonden bij een kleine katholieke kerk in een voorstad van Oslo. Het eerste half uur van de film ontrolt zich tamelijk conventioneel: nee, hij gelooft niet in God, ja, hij wordt wel verliefd op de vrouwelijke pastor van zijn kerk, een alleenstaande moeder met een blond zoontje dat als twee druppels water lijkt op het jongetje dat hij een jaar of tien eerder heeft vermoord. Of niet heeft vermoord, want daar wil Poppe niet te snel uitsluitsel over geven. Hij is schuchter en zachtaardig in het alledaagse leven, zijn donkere kanten komen er alleen uit als hij op het orgel beukt. Hel en verdoemenis vinden hun uitweg in alle registers en toonaarden.
Alles begint te schuiven op het moment dat de moeder van zijn slachtoffertje de kerk binnenwandelt. Poppe laat het gezichtspunt van Jan Thomas los en richt zijn blik op Agnes, lerares, moeder van twee schattige adoptiedochtertjes, alles lijkt haar goed te gaan. Zij kan niet accepteren dan Jan Thomas een nieuwe leven heeft. Haar geschiedenis brengt alles wat we net over hem denken te weten weer aan het wankelen. En zo langzamerhand dringt zich de vraag op wie er tussen al dat boete doen nu eigenlijk schuld heeft, en waaraan?

Wisselende perspectieven
Troubled Water mixt thriller en drama, religie en existentialisme op een intrigerende, ook visueel soms fragmentarische, manier door elkaar. Het feit dat je op sommige (morele) vragen nooit helemaal een bevredigend eenduidig antwoord kunt vinden, wordt knap weerspiegeld in de wisselende perspectieven die het scenario inneemt. Dat heeft ook nog een extra relevantie: Jan Thomas mag dan gebukt gaan onder schuldgevoelens, hij kan zich pas met zijn schuld verzoenen op het moment dat hij de gebeurtenissen nog eens vanuit een ander perspectief herbeleeft.

Onvermijdelijk in een film die zich in een kerk afspeelt, en waarvan de vrouwelijke pastor al in het begin aangeeft „in een God te geloven wiens bestaan nog steeds bewezen moet worden” is de hele religieuze symboliek. Die is, hoewel de film een katholieke setting heeft, Scandinavisch beladen en zwaar.

Link met Oude Testament
Het Troubled Water uit de Engelstalige titel verwijst niet alleen naar het Simon & Garfunkel-nummer dat Jan Thomas op zijn orgel speelt, maar legt ook linken met het water dat in het Oude Testament als levensgevend element wordt beschreven, met Johannes de Doper, met St.-Christoffel die Christus over het water droeg en met Goethes kinderrovende Erlkönig.
Zwaar op de hand, zeker. Nog extra als je bedenkt dat de Noorse titel door het samenvoegen van de woorden DeUsynlige, het woord voor god (‘deus’) incorporeert. Maar die is dan vervolgens wel ‘onzichtbaar’ (‘usynlig’). Troubled Water heeft net als zijn hoofdpersonen diepe gronden.

Dana Linssen in NRC Handelsblad 9 september 2009

Zie ook FilmMagie nr. 600