The Thirty-Nine Steps

Richard Hannay voorkomt onbedoeld dat een geheim van staatsbelang in de verkeerde handen terechtkomt. Op zijn appartement wordt de dubbelspionne die hij heeft geholpen vermoord. Hannay vlucht, maar moet om zijn onschuld te bewijzen de spionnenvereniging ‘the thirty-nine steps’ vinden. Het geheim blijkt van weinig belang en is wat Hitchcock introduceert als de ‘MacGuffin’, een motorisch element van schijnbaar vitaal belang voor de personages, maar dat de kijker in feite niets aangaat.

Hitchcock’s ‘The Thirty-Nine Steps’ is ongeëvenaard in zijn pure en filmisch economische techniek. Hitchcock geeft in deze komische thriller, zoals wel vaker, de humor een zwart kantje. Terwijl hij zijn publiek aan het lachen brengt, moedigt hij het aan te reflecteren over wat zich voordoet, meer dan wanneer het met uiterste ernst zou worden uitgelegd.

‘The Thirty-Nine Steps’ houdt er net als ‘North-by-Northwest’ een duizelingwekkend tempo en een briljant geritmeerde montage op na waarin geen moment wordt verkwanseld. ‘The Thirty-Nine Steps’ is een grappig, fascinerend en clever meesterwerk uit de klassieke cinema.

Alfred Hitchcock heeft niet alleen onvergetelijke films gemaakt, hij heeft tevens het maken van films een nieuwe dimensie gegeven. Veel technieken en stijlmiddelen die nu aan de orde van de dag zijn, werden ooit door Hitchcock geïntroduceerd. Zo ook de ‘MacGuffin’; een plottruc waarbij er iets op het eerste gezicht erg belangrijk lijkt, maar later eigenlijk totaal irrelevant blijkt en alleen maar diende om de aandacht van de kijker af te leiden van de échte actie. De MacGuffin drijft de plot als het ware voort. In ‘Psycho’ bijvoorbeeld laat Hitchcock de kijker de gehele eerste helft denken dat het gaat om de gestolen 40.000 dollar, terwijl het enige doel van het geld was om Marion Crane (en met haar de kijker) naar het Bates-hotel te krijgen. De ‘master of suspense’ maakte veel gebruik van deze techniek. In ‘North by Northwest’ is de MacGuffin bijvoorbeeld een ongedefinieerd fictief regeringsgeheim. Net als in ‘The 39 Steps’, de film waarmee Hitchcock zijn naam definitief vestigde, ook buiten Groot-Brittannië.

In ‘The 39 Steps’ draait het om Richard Hannay (rol van Robert Donat), een Canadees die in London woont. Tijdens een avondje in het theater, dat uitmondt in een chaos, ontmoet hij de mysterieuze spion Annabella Smith (Lucie Mannheim) die hem vertelt over ’the 39 steps’, een mysterieus spionnengenootschap dat achter een Brits staatsgeheim aanzit. Maar voordat Annabella hem precies kan uitleggen hoe het zit, wordt ze vermoord door vijandelijke geheime agenten. Omdat Richard nu wordt beschuldigd van de moord – deze vond immers bij hem thuis plaats – slaat hij op de vlucht, op zoek naar ’the 39 steps’. Hij belandt in Schotland waar hij van de ene netelige situatie in de andere verstrikt raakt. Hij krijgt daarbij hulp uit onverwachte hoek. De blondine Pamela (Madeleine Caroll), die hem eerder meedogenloos verraadde, gaat later inzien dat hij onschuldig is. Samen proberen ze het raadsel van ’the 39 steps’ te ontrafelen.

Na enkele voorzichtige pogingen en kleine doorbraakjes bereikte Alfred Hitchcock met ‘The 39 Steps’ het eerste creatieve hoogtepunt van zijn Britse periode. Waarschijnlijk was het de eerste volledig geslaagde film in zijn snel groeiende oeuvre – Hitchcock begon zijn carrière in de nadagen van de stomme film en had ten tijde van ‘The 39 Steps’ al achttien films geregisseerd. Door het commerciële en kritische succes van deze rolprent versterkte hij zijn reputatie als meesterfilmer en kon hij zich decennialang wijden aan een ongeëvenaarde reeks meeslepende thrillers. Veel van zijn populairste films, met name ‘North by Northwest’ (1959), zijn geënt op ‘The 39 Steps’.

De film heeft vele sterke kanten, maar belangrijk is vooral dat zich hier een sleutelelement in Hitchcocks oeuvre voor het eerst manifesteert, en wel de ‘verkeerde man’; de onschuldige passant die wordt vervolgd of gestraft voor een misdaad die hij niet heeft begaan (Hitchcock kwam steeds weer op dit thema terug, het meest expliciet in ‘The Wrong Man’ uit 1956). Ook de koele, mooie blondine doet in ‘The 39 Steps’ voor het eerst haar intrede. Madeleine Carroll diende zo als voorbeeld voor actrices als Kim Novak, Grace Kelly en Tippi Hedren. Samen met de charmante Robert Donat, die absoluut niet onderdoet voor latere ‘leading men’ als James Stewart en Cary Grant, weet zij het publiek voor zich te winnen.

Zoals bij Hitchcock met zijn MacGuffins gebruikelijk, is de onthulling van wat ’the 39 steps’ precies zijn – en daarmee de hele spionage-intrige – ondergeschikt aan de flirt tussen de twee hoofdrolspelers. Donat en Caroll zitten op een gegeven moment letterlijk aan elkaar vast en laten met hun door kleine erotische toespelingen gekleurde geruzie de spionagethriller tot een wonderlijke liefdesgeschiedenis uitgroeien. Net als hun relatie verloopt de film in een soort roes, in een onophoudelijke aaneenschakeling van actiescènes en achtervolgingen, afgewisseld met geestige dialogen.

‘The 39 Steps’ wordt samen met ‘The Lady Vanishes’ (1938) als het beste werk van Hitchcock tijdens zijn Britse periode gezien. Beide films geven een voorproefje van wat de meester allemaal nog zou maken in de VS. Niet alleen wat plotontwikkeling betreft, maar ook qua beeld- en geluidstechnieken. Deze zijn voor die tijd behoorlijk gedurfd en experimenteel. De indringende scène op het Schotse platteland is bijzonder, haast een film op zich. Hitchcock geeft hiermee tevens een maatschappijkritisch tintje aan het geheel, door zowel de verschillen tussen arm en rijk als het instituut huwelijk aan de kaak te stellen. Zoals altijd lag de Britse meester weer ver voor op zijn vak- en tijdgenoten. Wie niet bekend is met het werk van Hitchcock, doet er beter aan eerst zijn films uit de jaren vijftig te bekijken. Alleen dan kun je het vroegere werk van de meester op zijn waarde beoordelen. ‘The 39 Steps’ is een juweeltje en een absolute aanrader voor de filmkijker met enige ‘voorkennis’.

Nico Krols (medewerker Filmmagie Antwerpen) | Patricia Smagge op www.movie2movie.nl

Zie ook FilmMagie nr. 583