The Salesman (Forushande)

De kleinste dingen maken The Salesman soms onwerkelijk spannend. Farhadi verweeft ingenieus potentieel beknellende omslachtigheden in de film.

Een barstende vensterruit. Een op een kier staande deur, langzaam openzwaaiend. Het zijn de kleinste dingen die The Salesman soms onwerkelijk spannend maken.

Bovendien leidt het ene onheil naar het andere. De ruiten in de flat van Emad en Rana, een gelukkig koppel uit de Teheraanse middenklasse, sneuvelen door desastreuze bouwwerkzaamheden die het hele appartementencomplex doen beven. Het stel vindt een nieuwe flat via een acteur uit hun amateurtoneelgezelschap, maar deze verzwijgt de schimmige werkzaamheden van de vorige huurster. Daar komen ze pas achter als de bel gaat en Rana de deur op een kier zet omdat ze denkt dat het Emad is.

The Salesman (Forushande) is alweer de zevende film van de Iraanse meestercineast Asghar Farhadi, en na de echtscheidingstoestanden uit Oscar-winnaar A Separation (2011) en het in Frankrijk gedraaide Le passé (2013) zou het geen echte Farhadi zijn zonder huwelijkscrisis. Wat er ook precies is gebeurd met Rana, Emad zoekt zijn eigen wraakzuchtige weg. Terwijl hij de identiteit van de dader nadert, verwijdert hij zich van Rana.

En dan is er nog Arthur Millers Death of a Salesman, de toneelklassieker die Enad en Rana met hun gezelschap repeteren. De theaterperikelen weerspiegelen telkens het leven van de filmpersonages én de film zelf: Emad en Rana vechten hun huwelijkscrisis deels via Millers woorden uit, en wie op de planken een sterfscène speelt kan er ook buiten het toneel een krijgen.

Wezenlijk is ook de invloed van de censuur: terwijl op het toneel bloot taboe is – een volgens Millers regie- aanwijzingen halfnaakt personage verschijnt in rode regenjas – wordt in de film de vorige huurster nergens expliciet prostituée genoemd. ‘Ze leidde een wild leven’, heet het dan.

Farhadi verweeft zulke potentieel beknellende omslachtigheden heel ingenieus in The Salesman, waarmee hij op het filmfestival van Cannes de prijs voor het beste scenario won. Mag niet openlijk gesproken worden over verkrachting? Geen probleem: het verleent juist iets mysterieus en dubbelzinnigs aan hetgeen Rana overkomt, en verleidt je om net als Emad naar aanwijzingen te speuren – al is het maar dat vreemd paar sokken naast het echtelijke bed.

Ook als Emad en Rana elkaar ongeloofwaardig afstandelijk behandelen, valt dat te interpreteren als commentaar op de censuur, die verbiedt dat mannen en vrouwen elkaar in films aanraken. Zulke restricties gelden natuurlijk voor alle Iraanse films, maar Farhadi verheft ze tot subtiel motief.

Al die verschillende lagen en de soms wat gekunstelde plot maken het extra knap dat hoofdrolspelers Shahab Hosseini en Taraneh Alidoosti tot de kern van hun personages weten door te dringen. En dan vooral Hosseini, eveneens bekroond in Cannes, als de man die zichzelf uit schaamte en vergeldingsdrang totaal klemzet. ‘Hoe verandert een mens in een beest?’, vraagt een jongen uit zijn literatuurklas. ‘Heel geleidelijk,’ antwoordt Emad. Hij zal het in de ijzingwekkende finale ongewild illustreren.

EVIN TOMA de Volkskrant – 8 december 2016

Zie ook FilmMagie nr. 669