The Other Side of Hope (Toivon tuolla puolen)

Een asielcrisis in Europa? Daar moet Aki Kaurismäki bitter om lachen: ‘The other side of hope’ legt vooral een crisis van het hart bloot.

Een Irakese vluchteling heeft een gouden tip voor de Syrische nieuwkomer: vrolijkheid veinzen. ‘De zwaarmoedigen worden het eerst teruggestuurd.’ Dan vraag je je af hoe het kan dat er nog Finnen wonen in het Finland van Aki Kaurismäki. Wat een hilarisch mistroostige boel heeft hij nu weer bij elkaar gefilmd. Alle gezichten staan permanent alsof ze net een gepekelde haring hebben ingeslikt. Wat wellicht zo is.

Dat komt goed uit voor het zeer autochtone, norse hoofdpersonage dat het restaurant De Gouden Pint wil overnemen. ‘Prima idee’, klinkt het, ‘de mensen drinken veel in slechte tijden.’ Even een slokje nemen. ‘En nog meer in goede tijden.’

Kaurismäki heeft, zoals bekend, geen alibi’s nodig om te drinken. Het is een mirakel dat hij die er veel ouder uitziet dan 59 erin slaagt om zulke scherpe, stilistisch perfecte films af te leveren. In de Finse rollen herkennen fans zijn vaste acteurs. Voor de Syrische gast deed hij een beroep op Sherwan Haji, een Syrische acteur die in 2010 naar Finland verhuisde.

In een prachtige scène zien we hem, opgesloten in een asielcentrum, spelen op zijn luit, een saz. Het is een moment van pure poëzie en menselijkheid, à la Charlie Chaplin. Van hem heeft Kaurismäki de gave geërfd om een simpel verhaaltje van universele waarde te vertellen. De humor redt hem van sentiment.

Tijdloos

The other side of hope is vintage Kaurismäki, gefilmd op tijdloze 35mm-pellicule in zijn typische mistroostige tinten. Zijn films, zoals The man without a past, hebben er altijd oud uit gezien.

Het decor vormt wonderwel één universum. Maar was het nu ‘50, ‘60, ‘70 of ‘80? Je kan er niet meteen de vinger op leggen. De tijd staat hoe dan ook stil, geconserveerd op alcohol, badend in nostalgie. Die hoogst persoonlijke stijl matcht grandioos met het onderwerp. Kaurismäki toont een Finland dat in het verleden leeft. Het is een portret van een Europees land dat zich vastklampt aan privileges. Welke privileges? Die van hun eigen miserabele leventjes.

Met het noodlijdende, aftandse restaurant neemt de oude, pas gescheiden Fin ook een pathologisch lui, gedemotiveerd personeel over. De kok staat te slapen op zijn pollepel. U begrijpt terstond waarom hij wel wat ziet in de Syrische vluchteling die op zijn stoep ligt. Hij verkoopt hem eerst wel een bloedneus, dat is nu eenmaal hoe een Fin een vreemdeling begroet. Het respect is wederzijds. Maar de Syriër wil wel poetsen, vraagt geen opslag en is tevreden met een matras in de voorraadkast.

De humor is soms pijnlijk, maar meestal kolderiek. In een krampachtige poging om de almaar sneller tollende wereld bij te benen, wordt modernisering overwogen. Met veel vallen en weinig opstaan: de sushi heeft meer weg van een broodje smos. Kaurismäki toont hoe de ware Finnen de globalisering totaal verkeerd begrijpen.

De ware Finnen komen ook in beeld als drie venten met het opschrift ‘Liberation Army Finland’ op hun lederen vesten. Die leuze willen ze eren door de Syriër in de fik te steken. Maar wanneer elke medemenselijkheid ontbreekt, weet je dat je bij Kaurismäki altijd een beroep kan doen op de daklozen en kreupelen, die de slappe macho’s makkelijk verjagen.

Dit is humanistische cinema op z’n best. Kaurismäki heeft het dan ook niet over een asielcrisis, maar over een crisis van gastvrijheid, van sociaal contact, vrolijkheid en menselijkheid. Cynisme bekampt hij met zwarte humor. Wanneer de asielzoeker een cent geeft aan een bedelaarster, eist de politie prompt zijn identiteitspapieren. Begrijpelijk, na zo’n on-Finse daad van altruïsme.

Uiteindelijk laat deze film je achter met de vraag wat nu absurd is: de film, of de echte wereld? Kaurismäki is ervan overtuigd dat een beetje gastvrijheid en menselijkheid leiden tot betere levens voor iedereen. Het maakt The other side of hope tot een tijdloze en tegelijk brandend actuele film, die de asielcrisis ontmaskert als een crisis van empathie.

Klagers zullen klagen dat Kaurismäki opnieuw dezelfde film als altijd heeft gemaakt. Zij hebben gelijk, en gelukkig maar. De wereld heeft nood aan meer Kaurismäki, niet minder.

Jeroen Struys in De Standaard 21 Mar. 2017

Zie ook FilmMagie nr. 673