The Grand Budapest Hotel

Pure fun die de kijker onderdompelt in een eigen universum vol vervlogen grandeur. Zo kun je de nieuwste film van de Texaanse scenarist-regisseur Wes Anderson (44) bekijken. Net als het hotel uit The Grand Budapest Hotel zelf.

Het hotel uit de titel heeft ooit betere tijden gekend. De sfeer van vervlogen grandeur. Op een avond wordt een schrijver (Jude Law) door de oude eigenaar Mr. Moustafa (F. Murray Abraham) uitgenodigd voor het diner. Herinneringen borrelen op als flashbacks. Over de bloeiperiode van het ooit zo luxueuze etablissement tijdens het interbellum, gesitueerd in het (fictieve) land Zubrowka, ergens in Midden-Europa. Maar vooral over de legendarische conciërge Gustave (Ralph Fiennes), die persoonlijk zorgde dat de elegante klandizie niets tekort kwam. Zeker niet de oudere en dus vaak eenzame dames.
Laat het duidelijk zijn, een filmverhaal van Wes Anderson laat zich niet zomaar navertellen, zie ook Moonrise Kingdom. Het gaat vaak allerlei richtingen uit met ingrediënten uit de meest uiteenlopende genres. Zo kan The Grand Budapest Hotel, eerder dit jaar nog goed voorde Zilveren Beer in Berlijn, bekeken worden als een kleur- en fantasierijk sprookje, maar ook als een avontuurlijke misdaadthriller rond een waardevol schilderij, een historische politieke parabel over het oprukkende fascisme, een kroniek van initiatie door een flamboyante mentor, een melancholische romance of een nostalgische reconstructie van een vervlogen (hotel)paradijs. Het is ten slotte, op een meer persoonlijk niveau, ook nog de hommage van een Amerikaans filmmaker aan een Europees literair icoon als Stefan Zweig.

Met al die uiteenlopende elementen creëert Wes Anderson een heel eigen, pittoresk universum, waarin hij zich, als een kind in een speelgoedwinkel, duidelijk amuseert en waar het voor de vaak verbaasde kijker ook goed vertoeven is.

Behalve een geheel eigenzinnig verteller, is en blijft hij een echte filmmaker. Een cineast pur sang, die op een speelse manier allerlei camera- en andere technieken gebruikt. Maar de belangrijkste troefkaarten blijven hoe dan ook de ongebreidelde en verfijnde verbeelding, het meeslepende ritme, de excentrieke personages, de wonderlijke locaties en de humor, van gesofisticeerde dialogen tot hilarische slapstick.

Wes Anderson vond voor zijn verhaal inspiratie bij de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig, een joods schrijver van wie de boeken die immens populair waren in het Duits taalgebied totdat ze in de ban werden geslagen door het naziregime. In 1942 pleegde Zweig uiteindelijk zelfmoord. “Mijn allereerste impuls was dat ik een film over en in Europa wilde maken, zonder precies te weten wat het zou worden. En behalve Europa, was het eerste idee alleen maar een personage. Dat was Monsieur Gustave, gebaseerd op een goede vriend van mij, een Engelse vijftiger. Maar dat personage stond in het begin helemaal los van de periode en de regio, waarin de film zich nu situeert. In eerste instantie was Monsieur Gustave niet eens een conciërge. Die vriend is wel een expert in hotels. Hij reist heel veel en hij kent dus veel conciërges persoonlijk. En zij kennen hem. Hij komt altijd te weten wie er zoal in het hotel verblijft. En hij krijgt ook alle roddels te horen.”
Soms lijkt het ook wel alsof de geest van Agatha Christie door de hotelgangen zweeft.

Wes Anderson: “Als tiener was ik een grote fan van haar. Maar hier was zij niet echt een inspiratie. Ik ben niet zo geïnteresseerd in genrefilms. Meestal steel ik van allerlei dingen tegelijk. Ik gebruik gewoon alles wat ik wil gebruiken. Ik begin een verhaal te vertellen en dan vraag ik mij af wat ik kan gebruiken voor het verdere verloop.”
En toch is dit een ‘genrefilm’, in die zin dat we geen generiek nodig hebben om snel te zien en te voelen dat dit wel degelijk een ‘Wes Anderson-film’ is.
”Dan is het wel een erg particulier genre. (lacht) Het genre waarin één persoon zijn ding doet. Het kan best dat ik een heleboel persoonlijke inspiraties gebruik, maar ik leg nooit bewust een verband met mezelf. Het enige waar ik aan denk, is hoe ik het verhaal beter en interessanter kan maken. Soms besef ik dat een bepaalde keuze gelijkenis vertoont met keuzes die ik eerder al gemaakt heb. En dan beslis ik om het toch maar niet te doen. Maar soms doe ik het wel omdat ik geen beter alternatief vind.”

U gebruikt diverse schermformaten doorheen de film. Heeft dat uw beeldregie beïnvloed?
”Neen, dat ging eigenlijk heel natuurlijk. Ik denk niet dat je als regisseur de zaken echt anders aanpakt als de ‘aspect ratio’ verschilt. Ik hou van dat beeldformaat van oudere films. Het is ook het formaat van veel schilderijen. Maar het zou mij niet verbazen dat veel kijkers het niet eens opmerken. Als we televisie kijken of filmpjes op YouTube zien, vinden we die verschillende formaten heel gewoon en merken we bij voorbeeld die zwarte balken niet eens meer op. Het is een erg natuurlijke kijkervaring geworden, maar dat is ooit anders geweest. Als iemand het bij The Grand Budapest Hotel wél opmerkt, dan vind ik dat wel leuk natuurlijk.”

De cast van deze film oogt bijzonder indrukwekkend, ook in de kleinere rollen.
”Met veel van de acteurs heb ik eerder al samengewerkt en we zijn vrienden geworden. Sommigen van hen zijn mijn favoriete acteurs, dus probeer ik hen te overtuigen om terug te keren. Ik werk gewoon graag met vrienden, niet alleen voor maar ook achter de camera. Een film maken is op zichzelf al moeilijk genoeg. Dus als je goede, getalenteerde mensen gevonden hebt, dan laat je die niet zomaar gaan.”
In veel artikels over deze film wordt de term nostalgie gebruikt. Soms positief, soms pejoratief.
”In zijn memoires beschrijft Stefan Zweig een bepaalde vorm van nostalgie. Maar het is eigenlijk meer. Het is rouwen. Met de nadruk op zaken die niet gerealiseerd waren, die onafgewerkt gebleven zijn. Dat was een aspect dat ik zeker in deze film wilde stoppen.
”Wat mezelf betreft: bij de voorbereiding van deze film hebben we letterlijk duizenden oude foto’s van steden en landschappen bekeken. Uit het begin van vorige eeuw. Fascinerende foto’s. En dan zijn we sommige van die specifieke plaatsen zelf gaan bekijken. Dat was vaak een triestig proces. Met een licht gevoel van tragedie.”

JAN TEMMERMAN in De Morgen 14/03/2014

Zie ook FilmMagie nr. 643