The Favourite

Als vrouwen om de macht strijden

Een kostuumdrama dat volledig gedragen wordt door drie vrouwen, het is een evenement op zich. Met vlijmscherpe humor, trieste tragiek en een gitzwarte blik op de mensheid wordt ‘The Favourite’ een onmisbare film in 2019.

Nooit gehoord van Queen Anne? Daar hoeft u zich niet voor te schamen, want de dochter van de al even onbekende James II en de laatste vorst van de Stuart-bloedlijn regeerde maar twaalf jaar over het Britse rijk, van 1702 tot 1714. Dat regisseur Yorgos Lanthimos met ‘The Favourite’ toch een pittig kostuumdrama uit het personage puurt, heeft alles te maken met de eigenaardige situatie aan het hof van Queen Anne, magnifiek vertolkt door Olivia Colman.

Anne was een geliefde vorstin, maar ook een getormenteerde en geïsoleerde figuur. Ze werd zeventien keer zwanger en zeventien keer kreeg ze een miskraam of verloor ze het kind aan een ziekte. Ze leed zwaar aan jicht en belandde op latere leeftijd permanent in een rolstoel. Politiek verkeerde het land ook in woelige wateren. Het tweepartijensysteem met de tory’s en de whigs bestond nog maar een paar decennia en leidde voortdurend tot problemen. En tot overmaat van ramp was Engeland verwikkeld in de Spaanse Successieoorlog, een peperduur conflict met Frankrijk en Spanje.

Niet dat de hele historische context zoveel uitmaakt in ‘The Favourite’. Hij draait in de eerste plaats om de persoonlijke machtsverhoudingen. Annes enige vertrouwenspersoon en vriendin was Sarah Churchill (Rachel Weisz), de hertogin van Marlborough. Die verwierf door haar bevoorrechte positie zoveel invloed dat ze – zo werd gefluisterd – de koningin manipuleerde en de politieke touwtjes in handen hield. Tot ze de fout maakte om een aan lager wal geraakte nicht, Abigail Hill (Emma Stone), een job te bezorgen aan het hof en moest vaststellen dat de jongedame veel grotere ambities koesterde dan ze liet uitschijnen.

Door en door modern

’The Favourite’ mag zich dan drie eeuwen geleden afspelen, van de stoffige stijfheid die het kostuumgenre al te vaak kenmerkt, is hoegenaamd geen sprake. De regisseur Yorgos Lanthimos houdt er dan ook van om conventies te verdraaien en zijn publiek uit te dagen. ‘Dogtooth’, ‘The Lobster’, ‘The Killing of a Sacred Deer’, allemaal films die zo eigenzinnig zijn dat de Griekse cineast een keurmerk is geworden. Ook ‘The Favourite’ geeft de indruk dat je alles kunt verwachten, net omdat Lanthimos een opvallend frisse en vaak surreële stijl hanteert. Voor bepaalde scènes gebruikt hij een extreem bolle lens, wat een sfeer creëert die tegelijk absurd en beklemmend is.

Realistisch kun je het niet noemen, maar realisme spreekt Lanthimos sowieso weinig aan. ‘The Favourite’ is wel historisch correct in grote lijnen – de drie hoofdfiguren en hun onderlinge verhoudingen kloppen – maar daar houdt het ook bij op. ‘We beslisten al snel dat we in de eerste plaats een krachtige en complexe film wilden maken’, zegt de regisseur. ‘Verhalen over drie vrouwen zijn zeldzaam, en al zeker historische verhalen over vrouwen in een machtspositie. Ik wou onderzoeken welke repercussies hun onderlinge relatie heeft op miljoenen levens en wat de impact van die intieme kring was op de bredere wereld.’

Zo beschouwd is ‘The Favourite’ een door en door modern verhaal. Het wordt ook op een moderne manier verteld. De snedige dialogen (’Ze schijten hier op straat en noemen het politieke commentaar’), de burleske toestanden (een eendenrace, naakte mannen die bekogeld worden met sinaasappels) en de poëtische flair (kaarslicht) helpen allemaal om het vol leven te pompen.

Ondanks al hun kleine kanten – of misschien net daardoor – torenen de vrouwelijke hoofdpersonages ook boven hun mannelijke tegenspelers uit. ‘The Favourite’ heeft een productieproces van 9 jaar achter de rug en werd lang voor de #MeToo-beweging op touw gezet, maar Lanthimos erkent wel het belang van zijn film daarvoor. ‘We hebben geprobeerd om de vrouwen minder oppervlakkig weer te geven dan gewoonlijk. Omdat mannen vaak de plak zwaaien bij films worden vrouwen doorgaans voorgesteld als de echtgenote of de vriendin. Onze kleine bijdrage is dat we een poging doen om ze neer te zetten als complexe en huiveringwekkende wezens. Wat we allemaal zijn.’

Ruben Nollet in De Tijd – 08 jan. 2019, p. 11

Zie ook FilmMagie nr. 691