The Card Counter

Het gewicht van schuldgevoel

Met The Card Counter keert Paul Schrader in zekere zin terug naar Taxi driver, de film van Martin Scorsese waarvoor hij het scenario schreef in minder dan twee weken, herstellend van een maagzweer. In die film ontpopte een Vietnamveteraan zich als de psychotische taxichauffeur Travis Bickle; in The Card Counter is het een Irakveteraan die worstelt met gruwelijke herinneringen en een knagend geweten. Scorsese keerde terug als producer.
Wat een mood heeft deze film en wat een geweldige acteur is Oscar Isaac, die hier een vermoeidheid als een loden bal met zich meesleept. Hij gaat gebukt onder ‘een moreel gewicht op ‘s mans schouders, opgestapeld van voorbije handelingen’. Hij speelt dan ook een man die meer dan acht jaar doorbracht in een militaire gevangenis, omdat hij betrokken was bij de beruchte folterprak­tijken in de Abu Ghraibgevangenis. Hij is een van de kleine garnalen die een straf moesten uitzitten opdat de leidinggevenden vrijuit konden gaan. Zo zit de wereld in elkaar.
Eenmaal vrij uit de gevangenis legt hij zich toe op blackjack en poker. Hij trekt van casino naar casino en speelt voor kleine bedragen, zodat hij onder de radar kan blijven. Hij leidt een monomaan leven, nog versterkt door zijn zwijgzaamheid en rare rituelen. In hotelkamers verpakt hij de meubelen en spullen in lakens. Omdat hij bang is voor de zonden die hij verspreidt? Omdat hij zoveel geweld heeft gezien dat hij te snel overprikkeld raakt?
Hij heet William Tillich, wat in de wereld van Paul Schrader niet anders kan zijn dan een verwijzing naar Paul Tillich, de lutherse predikant, theoloog en filosoof die de nazi’s ontvluchtte en in zijn geschriften existentialisme paarde aan protestantisme. Maar in de casino’s laat William Tillich zich William Tell noemen, naar de volksheld die niet alleen een appeltje boven een kinderhoofdje kon schieten, maar ook zijn tirannieke landvoogd een kopje kleiner maakte. Het kan niet anders of ook het hoofdpersonage van The Card Counter zal zich keren tegen de macht.

Satan in persoon

In tegenstelling tot in Taxi driver krijg je hier wel in flashbacks te zien welke donkere trauma’s deze getroebleerde man met zich meedraagt. Dan zit hij weer tussen de ijselijke kreten en helse geluiden van Abu Ghraib. Die herinneringen komen terug wanneer hij het pad kruist van zijn voormalige leidinggevende in de gevangenis, die intussen consultant is van de security-industrie. Met de casting van Willem Dafoe als satan in persoon legt Schrader ook een link met Light Sleeper, zijn wat onderschatte film uit 1992 waarin die een drugsdealer in midlifecrisis speelde. De muziek van die film was gemaakt door rockmuzikant Michael Been van The Call. Ditmaal is de muziek van diens zoon, Robert Levon Been, bekend van Black Rebel Motorcycle Club. Dreigende gitaren hangen over de film, die baadt in een unheimliche, bedrukte stemming, als een nachtmerrie van een soldaat met posttraumatisch stresssyndroom.
Even lijkt er een uitweg te zijn, een glimp van hoop. Die ligt niet zozeer in de aantrekkingskracht tot een vrouw die hem kan redden, als wel in de mogelijkheid dat hij zelf een jongen kan redden van diens wraakgevoelens. De ander is onze gesel, maar ook onze kans op verlossing. Hij ontmoet namelijk Cirk, die het op Major Gordo heeft gemunt omdat zijn vader ook onder hem heeft gediend. Niet William, maar Cirk is in feite de Travis Bickle van deze film.
The Card Counter is als een stille schreeuw, met één gebalde vuist in de mond en de andere vervaarlijk zwaaiend in de zwarte nacht. Zoveel woede, zoveel schuld. Geen oorlog blijft ongestraft. Jarenlang nog betaalt een maatschappij de prijs. Het geweld en de gruwel neem je mee naar huis.

Jeroen Struys in De Standaard/DS2 – 04 Jan. 2022, p. 7