Söndagsengler (the other side of sunday)

Het meisje met de heldere kijkers

Zowel de oorspronkelijke Noorse titel ‘Zondagsengelen’ als het Engelse ‘De andere kant van de zondag’ zijn bijzonder goed gekozen titels voor deze typische Scandinavische film, een wat uitdagend lyrisch vrouwenportret. De titels mogen dan wel enigszins raadselachtig lijken, tegelijk zijn ze ook intrigerend, en niet alleen omdat er een vleugje poëzie en een tikkeltje ironie in doorklinkt.

Maria is een zondagsengel. Als dochter van een dominee zit ze elke zondag trouw vooraan in de kerk. Maar het meisje van 16 begint zo haar reserves te hebben. Ze mag b.v. ‘s zondags geen piano spelen. En ze heeft uitgerekend dat ze tegen haar ‘Belijdenis’ – haar plechtige communie – 640 uur op een houten kerkbank zal hebben gezeten. Van het goede teveel. Zo vindt ze. En met grote ogen kijkt het meisje naar haar vader die vanop een hoge statige preekstoel de liefde predikt. In haar binnenste vraagt ze zich af ‘Zou deze priester van mijn moeder houden?’

Het meisje, op de drempel van de volwassenheid, wil proeven van het echte, van het volle leven, van de liefde. Ze wil zeker geen kerktut zijn, geen witgekalkt graf dat, gegangmaakt door frustraties, een uitgeblust leventje leidt in de schaduw van de kerktoren. Ze kijkt neer op de vrouwen van het dorp met hun uitgezakte, weinig aantrekkelijke lijven, hun strenge norse gezichten. Levensvreugde is blijkbaar onbestaande. In die zin zou ze de jongere zus kunnen zijn van Bess, het kind-vrouwtje uit breaking the waves van Lars von Trier, dat ook lijdt onder het repressieve klimaat van het dorp waar de klokken uit de kerktoren zijn gehaald.

Als oudste dochter van een puriteinse dominee is Maria een eenling, op zichzelf aangewezen. Op school plagen de jongens haar met een reuzencondoom, ze is immers voor haar leeftijdsgenoten het toonbeeld van fatsoen. Nochtans leest ze in de bijbel in het geheim Salomon’s lied, louter om de seksuele prikkels die haar nieuwsgierigheid nog meer aanscherpen. Wel zijn er de wandelingetjes in het bos waar ze tegen een boomstam steun en troost vindt na weer een ruzie met haar vader.

Maria wil leven, voluit, ze wil zoals haar leeftijdsgenoten cola drinken, dansen… Ze wil oorringen, lippenstift en borsten hebben. Ze wil een meisje zijn naar wie de jongens omkijken. ‘Des duivels’ zou haar vader zeggen. Aangemoedigd wordt ze uiteindelijk door miss Tunheim, die voor haar én een soort moeder, een tante, een oudere zus én een vriendin is. De vrijgevochten miss Tunheim gaat naakt zwemmen in de bosvijver – ‘het water geeft me rust’ – en wijst als een poolster het jonge meisje de weg naar volwassenheid, naar emancipatie. Ze spoort Maria aan een eigen plek te zoeken in de wereld en ‘om trots en halsstarrig te zijn in naam van de eerlijkheid’. Miss Tunheim, die koster is in de kerk van Maria’s vader, zet haar aan om voor zichzelf op te komen, om haar seksualiteit niet langer te negeren. Gezien haar strenge opvoeding is de gewone omgang met jongens voor Maria moeilijk, flirten of experimenteren zijn niet aan haar besteed. Daarentegen groeit haar zelfbewustzijn, wat leidt tot tegenspraak, conflicten met haar vader, verzet, uitdagende pose en zelfs een puur anarchistische reflex als ze haar broertje en zusje aanzet tot het uitsteken van hun tong…

Na de onenigheid met haar vader over het aldanniet biechten vlucht Maria het bos in en gaat zwemmen, naakt als een engel. Ze bevrijdt zich van het keurslijf van haar vader, van zijn puriteinse geloofsovertuiging, van de haar opgelegde wetten en regels. In plaats van haar zonden te biechten begaat ze een nieuwe zonde, althans in de ogen van de conservatieve religie, waarvoor niet alleen haar vader maar de hele dorpsgemeenschap symbool staat.

Generatiekloof 

Samen met haar ontluiking leert het jonge meisje ook de pijnlijke kanten van de grotemensenwereld kennen, een wereld van liefdeloosheid, van onbegrip. Terwijl haar moeder in het ziekenhuis verblijft voedt vader/dominee de kinderen op. Hij merkt dat hij in de ogen van Maria te ver gaat. Maar dat besef komt vrijelijk laat, het onheil is geschied: Maria is van onder zijn vleugels ontsnapt.

Toevallig ontdekt de dochter dat haar vader in het grootste geheim een relatie lijkt te hebben met miss Tunheim. Een zelfmoord doet Maria definitief besluiten haar eigen weg te gaan. Ze wordt ook solidair: tijdens een fuif leent ze aan een bevriend meisje haar slipje; voor haar is dit een subversieve daad want – volgens haar opvoeding – ongepast, maar tegelijk een vriendelijke en grootmoedige geste naar het meisje toe.

Het klinkt misschien allemaal erg nadrukkelijk, de metaforen zijn af en toe erg duidelijk, maar de film is dat net niét. Zowel de regisseur als de grandioze actrice die revelatie Maria Theisen is kleden een en ander in met mooi symbolische allegorieën en met ingetogen acteermomenten.

De cineaste geeft erg knap weer wat er zich in het binnenste van het meisje afspeelt: haar innerlijke strijd, haar tegenstrijdige gevoelens, die onderhuids sudderen en driftig , naarstig naar een uitweg zoeken. Het meisje oogt ongelooflijk onschuldig maar verschijnt graag als een dartele jonge meid met ontwakende seksuele appetijt en die zich ten slotte ontpopt als van de duivel bezeten. Maria Theisen bespeelt dat register uitstekend. De rebelse daden van Maria koudweg in de kijker zetten zou al te gemakkelijk zijn geweest. söndagsengler wordt gelukkig nooit gratuit maar wel gevoelig. Dit danken we aan het talent van de jonge Maria Theisen. Ze geeft het aanvankelijk broze meisje een persoonlijkheid: een meisje voor wie de kijker enkel respect en begrip kan opbrengen. De domineesdochter groeide op in een tijd van verboden.

Het thema van de film – de liefde kan zomooi zijn, maar wordt in een dergelijk verkalkte samen-leving vaak totaal verkeerd beleefd – wordt knap ingevuld.

Maken de dichterlijke woorden van het bijbelse hooglied de kern uit van söndagsengler dan worden de stappen, wordt de tocht, de bedevaart van het meisje dat vrouw wordt muzikaal uitstekend ondersteund door een uittreksel van het andante van de tweede symfonie van Bruckner.

söndagsengler , naar de roman Sundays van de schrijfster Reidun Nortvedt, is de beste film – tot nog toe – van de Noorse cineaste Berit Nesheim die vroeger reeds frida – straight from the heart (1991) en beyond the sky (1994) draaide.

söndagsengler is een bijzonder sfeervol portret van een rebels tienermeisje, mooi uitgebalanceerd verteld, doorleefd vertolkt, maar is bovenalles een verhaal van alle tijden.

In de epiloog gaat Maria haar eigen weg, gooit haar haren los, gaat de wijde wereld in. Ze laat schelpjes met zilveren papiertjes in het water als kleine schepen in de open zee, op weg naar de grote oceaan

Freddy Sartor, hoofdredacteur Cinemagie-Mediafilm en eindredacteur Film & Televisie