Soleil Trompeur

Regisseur

Nikita Mikhalkov werd in 1945 in Moskou geboren in een kunstenaarsfamilie van schilders en schrijvers met een aristocratische afkomst. De kunstzinnigheid zat er ingebakken. Nikita’s moeder was dichteres, vertaalster en schrijfster van libretto’s. Zij was geen lid van de Communistische Partij en wees als overtuigde orthodoxe christen de marxistischleninistische ieer en dito gedachtengoed af. Zijn vader was schrijver, van kinderboeken, zag in het communisme zijn ideaal en werd een trouw dienaar van het Sovjet-regime. Toch leefden beide ouders in evenwicht, in een stilzwijgende overeenkomst. Voor Nikita was het leven in een voortdurende paradox. Zo was hij lid van de communistische jeugdbeweging en ging tegelijkertijd, al was het met schrik, naar de kerk. Maar hij en zijn broer hadden het geluk te kunnen opgroeien midden een gelukkig en harmonisch gezin. Aspecten van de mens Mikhalkov en van zijn familie vinden we overigens duidelijk in het innemende familieportret dat de cineast van staatsheld Kotov en zijn omgeving filmt in Soleil trompeur.

Nikita Mikhalkov begon als acteur en speelde tot nu toe in ongeveer vijftig films. Maar nadien schreef hij zich in in de Moskouse filmschool en trad in de voetsporen van zijn acht jaar oudere broer Andrej Mikhalkov-Konchalovski. Deze laatste maakte een aantal knappe films (zoals Siberiade in 1979), maar hij kreeg steevast af te rekenen met de censuur. Uiteindelijk verhuisde Andrej naar de Verenigde Staten waar hij een reeks commerciële

Hollywoodfilms draaide (o.a. Maria’s Lovers met Nastasia Kinski en Tango and Cash met Sylvester Stallone). Hij liet ondertussen Mikhalkov schrappen uit zijn familienaam om zich aldus te distantiëren van vaders “ideologische collaboratie met een systeem dat zeven decennia lang honderden miljoenen mensen in terreur heeft doen leven”

Ook Nikita heeft als regisseur een mooie erelijst opgebouwd: o.a. Oblomov (1980),

Oci ciornie (1987 met Marcello Mastroianni) en Urga (1991). Met zijn laatste film, Soleil trompeur sleepte hij vorige maand de Oscar voor de beste buitenlandse film in de wacht. Nikita Mikhalkov is een filmpoëet, een verfijnd estheet met een rijke culturele bagage en een intens schoonheidsgevoel. Voor hem is het allemaal een kwestie van ethiek en esthetiek, van eerlijk en authentiek omgaan met cinema en eigen inspiratie en kunde. Filmkunst is voor hem leven. Mikhalkov neemt een heel aparte plaats in binnen de huidige Russische film.

Hij distantieert zich van de algemene trend van protestfilms (tegen Stalin, tegen de bureaucratie, tegen drugs enz.) die hij veel te goedkoop zwartgallig vindt en die getuigen van een anti-mentaliteit. Vandaag de dag steekt hij niet onder stoelen noch banken dat hij een orthodox christen is. Volgens hem stoelt de Russische cultuur op drie waarden: liefde, hoop en geloof. Zonder God kan de mens enkel leven in een land waar de wet wordt geëerbiedigd. Zonder God wordt hij een jaloers, wreed en wild dier. Het door het communisme opgehemelde atheïsme en materialisme hebben hem God ontnomen en hem slachtoffer gemaakt van zijn eigen dwalingen en fouten. Eenmaal de Kerk vernietigd was alles mogelijk.

Gegeven

In Soleil trompeur speelt alles zich af tijdens een lome zomerdag in 1936 in en rond de datcha van Sergei Kotov (door Mikhalkov zelf gespeeld), held van de Revolutie van de bolsjevieken. Een tintelend, impressionistische portret van het gezin van Kotov met zijn vrouw Maroussia en hun opgewekte kind Nadia (Mikhalkovs eigen dochtertje). De gruwel van de goelag en de stalinistische zuiveringen lijken veraf, hoe zouden ze dit pastoraal geluk kunnen verstoren? In deze tuin van Eden arriveert plotseling Mitia, die meer dan tien jaar geleden Maroussia’s minnaar was. Mitia die nu voor Stalins politieke politie werkt, amuseert de kleine Nadia met spelletjes en muziek. Op een heel subtiele manier voelen we dat Sergei door het verleden wordt achtervolgd. De verraderlijke indringer drukt de held en de toeschouwer met de neus op de akelige realiteit. De blauwe hemel raakt verduisterd door onheilszwangere donderwolken. De luchtige provinciale kroniek moet wijken voor de historische tragedie.

Bespreking

De Russische titel Oetomljonnye so!ntsem is de naam van een oude tango die in de jaren dertig populair was in Rusland. Letterlijk betekent het: verbrand door de zon. De Franse titel Soleil trompeur (Bedrieglijke Zon) is dan ook niet helemaal juist. De zon stelt, net als de vuurbol die enkele malen verschijnt, de revolutie voor die alles op haar weg vernietigt, alles wat beweegt uitroeit.

Mikhalkov laat ons het Russische volk zien. Het Russische volk dat leeft, ondanks die revolutie: kinderen worden geboren, rivieren stromen, mensen zijn gelukkig als de zon opkomt. De mensen gingen toen ook naar het strand en hielden van elkaar.

Oetomljonnye solntsem is geen politieke film. Het is een intimistische, poëtische film met een politieke lading. Het is de getuigenis van een cineast die ons het trieste verhaal vertelt, met eigen woorden en beelden, van mensen die geprangd zitten tussen hun diepere persoonlijke verlangens en de gewelddadige krachten van een totalitair systeem die hen meesleuren in de maalstroom van de geschiedenis.

De film is rijk aan symbolische beelden, rijk aan beelden die bijblijven, zoals het afscheid van de kolonel van zijn gezin. De betekenisinhoud van Oetomljonnye solntsem is ongemeen diep maar nooit zwaar. De intensiteit ervan beklijft. Zowel de mise-en-scène als de vertolking zijn om van te snoepen.

Mikhalkovs jongste speelfilm is opnieuw grote cinema. Een niet zo gemakkelijke film omdat hij van de filmtoeschouwer invoelende aandacht en openheid vergt. Maar eenmaal de nodige inspanning geleverd, wordt men meegesleept door die bijzonder sterke en mooie film.

Samengelezen door Peter Ceulemans, medewerker KFL-Antwerpe