So Long, My Son

Vermorzeld door de eenkindpolitiek

In het pakkende Chinese drama ‘So Long, My Son’ ziet een echtpaar zijn kinderdroom vernietigd door het beleid van de Chinese overheid. De film is tegelijk een ambitieus portret van 30 jaar Chinese geschiedenis en een eenvoudig verhaal over ouders en kinderen.
Vergeet het verleden, kijk naar de toekomst. Vanaf het einde van de jaren 70 was dat het nationale motto in China, zegt filmmaker Wang Xiaoshuai. Het land had de Culturele Revolutie van Mao achter de rug en zag een kans om zich met een eigen interpretatie van het liberale gedachtegoed op te werken tot een economische wereldmacht.
Een van de maatregelen die Mao’s opvolger Deng Xiaoping nam, had echter ook verstrekkende sociale gevolgen: de eenkindpolitiek. Om de sterke bevolkingsgroei onder controle te krijgen stelde de overheid in 1979 dat gezinnen voortaan in principe niet meer dan één kind mochten hebben. De draconische ingreep, die volgens officiële Chinese berekeningen meer dan 400 miljoen geboortes voorkwam, stootte op weinig verzet. ‘Die houding is lang eigen geweest aan China’, legt Wang uit. ‘De mensen zagen politieke beslissingen als iets wat hen overkwam. De belangen van het land hadden voorrang op de persoonlijke behoeften.’
Dat gevoel van gelatenheid en hulpeloosheid zit diep in Wangs nieuwe film ‘So Long, My Son’. Aanvankelijk hebben Liu Yaojun en Wang Liyun, het echtpaar dat centraal staat, geen reden om zich ongelukkig te voelen. Ze zijn de trotse ouders van een zoon, en leiden een bevredigend sociaal en professioneel leven. Tot het noodlot toeslaat. De volgende drie decennia zal het echtpaar de speelbal worden van allerlei krachten waar het geen vat op heeft.

Onder de loep

Wang Xiaoshuai kreeg het idee voor de film toen het Nationaal Volkscongres in 2015 zonder veel uitleg de eenkindpolitiek afschafte, als reactie op de dreigende vergrijzing en het acute onevenwicht tussen de geslachten. Op dat moment begreep Wang dat hij die hele periode onder de loep moest nemen. ‘Het is hoog tijd dat we stilstaan bij de gevolgen van ingrepen zoals de eenkindpolitiek’, zegt hij. ‘Pas dan kunnen we als maatschappij op een gezonde manier groeien.’
De manier waarop Wang in ‘So Long, My Son’ herkenbare persoonlijke drama’s gebruikt om grotere sociale en politieke thema’s in kaart te brengen, is indrukwekkend. De realistische toon die hij hanteert, houdt de film bovendien met beide voeten op de grond. ‘So Long, My Son’ is emotioneel maar nooit sentimenteel, melodramatisch maar nooit melig. Je moet er wel van bij het begin je gedachten bijhouden, vooral omdat Wang heden en verleden zo goed als naadloos door elkaar laat vloeien.
’Ik wou geen historisch drama dat het verhaal netjes chronologisch vertelt’, legt de cineast uit. ‘Ik bekijk de drie decennia die de film overspant vanuit de hoogte en probeer zo het gevoel te creëren dat de hoofdpersonages vastzitten in hun trauma. Het maakt niets uit wat precies in welk jaar gebeurt. De kijker moet enkel de personages en de emoties volgen. Aan het eind zal hij dan begrijpen hoe het allemaal in elkaar zit.’ Wangs aanpak is gewaagd, maar eenmaal je de springende structuur gewoon bent, slorpt de film je helemaal op.
De eenkindpolitiek is niet het enige sociale thema dat ‘So Long, My Son’ aanhaalt. De film ontpopt zich tot een sprekend portret van China tijdens de voorbije 30 jaar, een maatschappij die in een razend tempo een enorme ontwikkeling heeft doorgemaakt. Ook de onzekerheid die de geforceerde overstap naar een markteconomie met zich meebracht en de nostalgie die volgde uit de verwarrende veranderingen komen aan bod.
’Er zitten talloze verhalen in de brutale transformatie die China heeft doorgemaakt’, stelt Wang. ‘Die kansen mogen Chinese filmmakers en artiesten niet laten liggen. Tenslotte leven we allemaal in dezelfde sociale en politieke omgeving. Het is onze artistieke plicht om het gesprek op gang te trekken en te onderhouden.’
Het publiek lijkt te volgen, want ‘So Long, My Son’ koppelde in China een gezonde bioscoopcarrière aan zijn triomfantelijke onthaal op de Berlinale, het bekende filmfestival van Berlijn. In twee dagen streek hij meer op aan de kassa dan Wangs 14 voorgaande films samen. ‘We hebben deze film niet gemaakt om zoveel mogelijk geld te verdienen’, besluit de regisseur. ‘Maar ik ben heel blij dat hij mijn landgenoten aanspreekt. Ik ben er trouwens van overtuigd dat de thematiek universeel is. Iedereen kan zich herkennen in het gevoel dat je als enkeling machteloos staat tegenover de maatschappij als geheel.’

Ruben Nollet in De Tijd, p.9, 23 juli 2019

Zie ook FilmMagie nr. 694