Si le vent soulève les sables

Wind, wolken, stof en opwaaiend zand zweepten al vaker de relatie tussen mens en natuur op in Marion Hänsels filmografie. Dat lees je al meteen af uit de filmtitels uit haar oeuvre, zoals DUST, NUAGES en ENTRE CIEL ET TERRE. Een oeuvre dat met elke nieuwe film verder rijpt, groeit, evolueert en aan visuele kracht wint.

Hoe minder tijd Marion Hänsel aan woorden besteedt, hoe meer haar films aan beeldtaal winnen.

Gaven psychologische en relationele thema’s in haar eerste films -LE LIT, DUST, LES NOCES BARBARES, IL MAESTRO- de hoofdtoon aan (huwelijksrelatie, positie van de vrouw, relatie ouder-kind, kinderverwaarlozing, liefde en vriendschap), dan neemt maatschappelijk en mondiaal engagement het voortouw in Hänsels recente films – NUAGES, SI LE VENT SOULÈVE LES SABLES.

In haar nieuwste film houdt Hänsel, over de grenzen en de cultuurbeperkingen van de nationale kino heen, een filmdialoog voor universele mensenrechten.
Broeikaseffect, migratie, deculturatie, Afrikaanse burgeroorlog, mensenrechtenproblematiek en kindsoldaten zijn de geëngageerde thema’s van SI LE VENT SOULÈVE LES SABLES.

Al van in de openingsbeelden gaat deze film over de ecologische pletwals van de aarde. De uitdroging van de aarde treft er een kleine oasegemeenschap in Afrika. De droogte maakt deze oorspronkelijk rurale samenleving onleefbaar en noopt de inwoners tot migratie naar groenere streken. Tegelijkertijd klaagt de film het menselijk geweld aan. Want dit al te hete continent wordt geteisterd door krijgsheren en milities, die kinderen onttrekken aan hun ouders, hen bewapenen en drogeren, en hen wreedheden op andere burgers doen begaan.

Hänsel tekent in filmcrescendo de negatieve spiraal waarin de aarde en haar Afrikaanse bewoners terechtkomen: SI LE VENT SOULÈVE LES SABLES begint met een heuglijke geboorte en eindigt met een bittere reeks sterfgevallen en verdwijningen. Van de achtkoppige oasefamilie blijven uiteindelijk slechts twee gezinsleden over: een vader en zijn dochtertje Sasha. Op hun migratiepad hebben ze hun kudde geiten en kamelen moeten afstaan aan militaire machtshebbers en zijn hun familieleden gestorven, vermoord of buitgemaakt door vijandige milities.
Met sterke filmhand heft Hänsel hier de scheidingslijn tussen ecologische, economische en politieke vluchtelingen op. In de loop van de film zie je de hoopvolle migratieplannen van deze kleine gemeenschap gaandeweg verschrompelen. Deze Afrikanen moeten niet alleen op de vlucht voor honger en armoede, maar ook voor oorlog en geweld. De twee overlevenden ruilen uiteindelijk hun vreedzame oase voor een bestaan als vluchteling in een VN-tentenkamp. Tijdens hun vlucht geven ze hun huiselijk geluk, hun cultuur en hun zelfstandigheid op: van schaars behoeftig naar hulpbehoevend.
Tegelijkertijd stelt de film zich de vraag of Afrika gediend is met de toenemende globalisering van westerse technologie en wetenschappelijk denken en onderwijs. Dat is uiteraard overduidelijk in de houding van de met westerse wapens en gecamoufleerde legerpakken uitgeruste milities.

Hänsel tekent echter ook een meer genuanceerd beeld uit van de culturele averij. De vader is de leider van de kleine dorpskolonie; hij heeft gestudeerd in de stad en heeft er geleerd met tact te onderhandelen. Hij is onderwijzer en kan kaart en kompas lezen. Maar zijn wetenschappelijke, cognitieve kennis biedt jammer genoeg geen garantie voor een veilige afloop. “Heeft zijn opleiding hem niet van de essentie van leven en dood afgeleid?” vraagt de film zich af via de figuur van zijn dochtertje, die zich op aanraden van haar overleden moeder door de westerse wereld niet de ogen wil laten uitsteken. “Je leidt ons alleen naar de dood” wijst het meisje hem op zijn blind vertrouwen in de westerse vooruitgang. Gekleed in kleurrijke waxen gewaden, is ze haar Afrikaanse roots en haar geloof in het bovennatuurlijke nog niet kwijtgespeeld.
“Je ziet nooit iets” verwijt ze haar vader wanneer ze de geesten van haar vermoorde broertje en haar verhongerd geitje achter zich opmerkt en hij dat als hallucinaties wegwuift. Beschermen deze geesten haar wanneer haar vader haar uit vrees voor militaire represailles als proefpersoon een mijnenveld laat oversteken? Hänsel maakt van dit intuitieve meisje de sterke centrale figuur van de film, die haar innerlijke wereld weet uit te drukken en op haar manier weerstand biedt tegen de uniforme globalisering. Uiteindelijk zal zij haar vader van de dood redden.

SI LE VENT SOULÈVE LES SABLES kwam bijna gelijktijdig in de bioscoop met BLOOD DIAMOND, waarin Hollywoodregisseur Edward Zwick de aanverwante problematiek van leegroof en economische uitbuiting van Afrika aanpakt en zoals Hänsel ook de problematiek van de milities en de kindsoldaten aanklaagt.

Zoals haar hoofdpersonage heeft ook Hänsel zich niet de ogen laten uitsteken door een al te westerse, televisuele beeldtaal. In vergelijking met Zwicks drammende politieke aanklacht, valt het op hoe Hänsel zonder Hollywoodemoties haar verhaal van dit humane onrecht vertelt en haar beelden niet zeeft door een gestandaardiseerde Hollywoodblik of geprefabriceerde beeldentaal. Hänsel kleurt haar film met de tinten van de aarde: van roodbruin via goudgeel tot kleurloos wit. Met dat palet schildert ze van droogte gebarsten aardkluiten van de woestijngrond en tekent ze een wereld, waarin de regen alleen nog in dromen neervalt. Met hun rijzige, mooie silhouetten bewegen de personages op de demarcatielijn tussen lucht en aarde. Hänsel brengt ook hun uithongering in beeld. Ondanks hun pijnlijk gekloofde lippen dragen ze waardig dat fysieke verval. Hopend op een goede afloop. Tot de cineaste hun schaduwen begint te filmen en zo hun onvermijdelijke dood aankondigt.
SI LE VENT SOULÈVE LES SABLES is Hänsels meest voldragen opus tot op heden.

Een geëngageerde film die met zijn beelden en thematiek ongetwijfeld stof zal doen opwaaien.

Dirk Michiels in filmmagie 572