Saint Omer

Het indrukwekkende Saint-Omer is behalve een rechtbankdrama ook een sterk politieke film

Actrice Guslagie Malanda geeft gaandeweg de verdedigingswal van haar personage reliëf.
Of ze weet waarom ze haar dochter heeft gedood?
‘Dat weet ik niet’, antwoordt Laurence Coly op de vraag van de Franse rechter. ‘Ik hoop dat dit proces dat duidelijk zal maken.’ De jonge Senegalese vrouw, voor haar studie naar Frankrijk verhuisd, ontkent niet dat ze haar 15 maanden oude kind op het strand van Berck-sur-Mer heeft achtergelaten, nabij het opkomende zeewater; het dode lichaampje werd de volgende ochtend aangetroffen door een visser.
Toverij is een mogelijke verklaring, zegt ze. Iemand moet haar hebben behekst.
De schuldvraag, of de mate van toerekeningsvatbaarheid, lijkt slechts bijzaak in het speelfilmdebuut van Alice Diop (44), dochter van Senegalese immigranten, dat op het filmfestival van Venetië werd bekroond met de Zilveren Leeuw. Met haar onorthodoxe rechtbankdrama Saint Omer confronteert ze de toeschouwer met diens kijk op de ander: kunnen we de pleger van zo’n onbevattelijke daad ook voor meer aanzien dan een ‘monster’? En hoe beschouwen en behandelen we die ander als de persoon uit een niet-westerse cultuur komt?
De eerder om haar documentaires (waaronder de treinfilm We) geprezen Franse filmmaker Alice Diop, toont dat proces in lange, doelbewust statische opnamen. Eerst botsen de kijker en het publiek in de rechtszaal op de afstandelijke blik van de beklaagde zwarte vrouw, pas gaandeweg krijgt de verdedigingswal die Laurence al of niet moedwillig optrekt reliëf.
De gesjeesde student filosofie, een krachtige, gereserveerde rol van actrice Guslagie Malanda, vond haar draai niet in Frankrijk, leidde een kluizenaarsbestaan en trok, ook om financiële redenen, in bij een veel oudere Fransman, van wie ze ongewenst zwanger raakte.

Diop woonde het proces bij van de werkelijk gebeurde rechtszaak en maakte daar aantekeningen van wat ze zag en hoorde. Rama (Kyije Kagame), het tweede personage en de eigenlijke hoofdrol in Saint Omer, heeft een soortgelijke agenda: de bedeesde Frans-Senegalese universiteitsdocent is van plan een moderne versie van Medea te schrijven aan de hand van de rechtszaak. Ze raakt vertwijfeld als Laurences relaas en ondervraging raakt aan haar eigen kwetsuren en sluimerende onzekerheden: de ouderlijke druk op migranten, de angst voor het moederschap. Er voltrekt zich iets wanneer de blikken van deze twee vrouwen elkaar kruisen.
Ondertussen legt Diop het terloopse racisme binnen de Franse samenleving bloot, dat ook de rechtszaal binnen sijpelt. Van Rama’s uitgever, die de zaak op de televisie volgt en zich verbaast over het feit dat de Senegalese verdachte zo keurig Frans spreekt, tot de getuige die het vreemd noemt dat Laurence, tenslotte ‘Afrikaans’, zich wilde verdiepen in het werk van de Oostenrijkse taalfilosoof Wittgenstein. Het maakt Saint Omer, naast een indringend drama over de (on)mogelijkheid om daad en dader te scheiden, ook tot een film vol politieke lading.

Bor Beekman in De Volkskrant, 8 maart 2023