Respiro

Grazia is moeder van twee zoons en een dochter. Haar man Pietro is een visser. Ze wonen op Lampedusa, een zonovergoten rotsachtig eiland op een boogscheut van Sicilië. Lampedusa is een vredig eiland met weinig bewoners. Auto’s rijden er nauwelijks en de rust wordt voornamelijk verstoord door rondsnorrende vespa’s en blaffende honden. De rust is er al even groot als de sociale controle.

En dus weet heel het dorp dat er iets goed mis is met Grazia. Regelmatig barst ze in een woede- of paniekaanval uit en dan wordt ‘de spuit’ erbij gehaald. De dorpelingen hebben er aanvankelijk begrip voor. Op een eiland als Lampedusa gedijt ze nog het best. Maar stilaan wordt het ongenoegen over Grazia’s vrijpostige gedrag groter. De stille stemmen van familie en vrienden doen Pietro overwegen haar naar Milaan te sturen, waar ze vast beter kan verzorgd worden. Wanneer Grazia dat ter ore komt, rebelleert ze. Hoe verstikkend de dorpsmentaliteit van Lampedusa ook mag zijn, haar gezin ruilen voor het koude Noorden is geen optie. Pasquale, haar oudste zoon, zal haar helpen.

SCENARIO EN LOCATIE

Als Pasquale besluit zijn moeder te helpen, wordt het verhaal haast volledig op de jongen betrokken, terwijl Grazia de motor van het verhaal blijft. Ernanuele Crialese weet zo wel het brandpunt van zijn film bij de jongeren te houden. Hem interesseert de impact van de besognes van de volwassenen op de kinderen.

Lampedusa ligt niet ver van Sicilië, maar de bewoners cultiveren op hun zonovergoten rots zo mogelijk nog meer de eilandbewonersmentaliteit van de Sicilianen. Bars, teruggetrokken en eigenwijs, maar hulpvaardig en enthousiast eens je ze hebt Ieren kennen. Voor de rest zijn ze gericht op status en stabiliteit, maar koesteren ze een onderdrukt verlangen naar verandering en een beter leven.

Veel jongeren zijn er dan ook op gebrand de eilanden te verlaten en gaan hun geluk noordelijker zoeken. G. Tomasi di Lampedusa omschreef de levenshouding van de eilanden heel raak in Il Gattopardo. Als er iets verandert, is het om alles bij het oude te kunnen laten.

Misschien is de verzengende zon de oorzaak van zoveel inertie. Grazia, rol van Valeria Golino, houdt het niet uit. Zij wil meer van het leven, maar lijkt niet bijster goed te weten wat.

Symbool voor het gewone leven op de eilandjes rond Sicilië en metafoor voor de hechtheid van het gezin is de Vespa waarop de inwoners hun hele handel verhuizen. Zelden zie je iemand alleen op een scooter zitten, meestal is men met twee. Liever nog kruipen ze met drie of vier gezinsleden of vrienden op het vehikel. Op een of andere manier slagen ze erin dat ook nog met stijl te doen. Als ze door de politie worden gestopt en aangemaand af te stappen (van boetes is eigenlijk nooit sprake), weten ze niet wat hen overkomt. Crialese die ook voor het scenario verantwoordelijk is, vertelt zijn verhaal aan de hand van een sterke sfeerschepping: loslopende honden, vechtende kwajongensbenden, brommertjes, strand, zee, visvangst en openlucht.

REGIE EN VERTOLKING

Minstens drie redenen zijn in het scenario aanwezig om niet aan de verfilming te beginnen. Kinderen, dieren en buitenopnamen betekenen doorgaans dat je om problemen vraagt, want geen van hen zijn betrouwbaar. Komt daar nog bij dat enkel Pietro (de vader) en Grazia (de moeder) professionele acteurs zijn. De kleine, extraverte Filippo is, net als het grootste deel van de cast, van de straten op het eiland geplukt. Ook de ingetogen Pasquale is in het dagelijks leven een joch uit Palermo dat acteren wel eens een leuke afwisseling vond. Naarmate het verhaal zich afwikkelt gaat hij de film dragen. Crialese brengt het er feilloos vanaf. Geen van de acteurs heeft last van de camera. De laatste Italiaanse film die de lokale mentaliteit en atmosfeer treffend wist te vatten moet Cinema Paradiso geweest zijn. Later werden de weemoed, vurigheid of gesticulaties van de typische Italiaan tot vervelens toe geëtaleerd in omhooggeschreven en prematuur tot klassiekers uitgeroepen films als Il Postino, La Vita è Bella en La Meglio Gioventú. Respiro claimt geen grote film te zijn, wel veel liever het tegendeel. Regisseur Crialese weet net heel goed de authenticiteit van het eiland Lampedusa en van de mentale gesteldheid van zijn bewoners weer te geven. Respiro houdt het midden tussen een sociaal realistisch drama en een poëtische filmvariant. Het heeft in geen van beide richtingen uitgesproken ambities, maar Crialese houdt het zo wel verfrissend. De vertolkingen zijn emotioneel geladen, maar de interactie is niet sentimenteel. De realistische registratie (spaarzaam afgewisseld met overvloeiers of slow motion) net als de pure vertolking van de cast staan daarvoor garant.

Nico Krols, FilmMagie-Antwerpen

Zie ook F&Tv 530