Ratcatcher

Onschuld is een ligbad, een toilet en een korenveld

Het verhaal

Glasgow, de jaren zeventig. James (Bill Eadie) en zijn familie wonen in een armoedige wijk en wachten er op de toestemming van de overheid om een sociale en hopelijk betere woning te krijgen. In afwachting van die beslissing gaat hun slordige leven zijn banale gangetje.  Maar de sociale onrust stijgt en een van de gevolgen daarvan is een stakingsactie van de vuilnismannen.
De kinderen vervelen zich.  Hun voornaamste bezigheden zijn het spelen bij een vuile beek en het vangen van ratten tussen het zich opstapelende vuilnisvuil.  Op een dag verdrinkt een van hen tijdens een vechtpartij met James.  Hierdoor trekt die zich in zijn eigen wereldje terug, waarin hij zelfs zijn ouders (Tommy Flanagan en Mandy Matthews) niet toelaat.  Dan ontmoet hij echter Margaret Anne (Leanne Muller), een meisje dat steeds door de oudere kinderen gepest wordt…

Stijl

Ratcatcher is het veelbelovende debuut van Lynne Ramsay. Op het eerste gezicht plaats je deze regisseur onder de hoofding ‘realisme’, want de film gaat over een door armoede getekend kind in de jaren zeventig in Schotland.
Toch ontrekt de regisseur zich aan de vaak gebruikte sociaal-realistische filmstijl zoals Ken Loach en Mike Leigh die hanteren.  Ramsay vertelt haar verhaal met evocatieve, beladen beelden die eerder suggestief dan concreet zijn en ze schrikt er niet voor terug daarbij gebruik te maken van een complexe symboliek.  Bij haar krijgt de realistische inhoud een meer surrealistisch aanzien.
Zo opent de film met de slow motion-montage van een jongen die zich, draaiend om zijn as, als een mummie in een wit gordijn wikkelt.  Het is een onheilspellende proloog waarbij de kijker duidelijk op het verkeerde been gezet wordt.  In de volgende scène verdrinkt de jongen, Ryan Quinn, in het Glasgowse kanaal tijdens een vechtpartij met zijn vriendje James Gillespie.  Zo blijkt niet Ryan Quinn – met wie we ons dan eigenlijk al verbonden voelen – de hoofdpersoon van Ratcatcher te zijn, maar wel de schuwe, schriele 12-jarige James, die ongewild een hand heeft in Ryans dood.  Die tragische gebeurtenis werpt daarbij een schaduw vooruit op het leven van de eenzame James.

Scenario regie

Regisseur Lynne Ramsay omschrijft zichzelf als autodidact.  Ze studeerde fotografie aan het Napier College in Edinburgh en koos pas voor film toen zij Meshes in the afternoon zag, de bekendste film van de Amerikaanse avantgarde-regisseur Maya Deren.  Die maakte in de jaren veertig en vijftig korte poëtische films die wel meer mensen tot navolging hebben bewogen, zoals Madonna in haar videoclip voor Frozen.
Dat Ramsay geïnspireerd werd door deze experimentele, psychoanalytisch georiënteerde filmmaker, is te merken aan Ratcatcher.  De dromerige film zit net als Derens films vol veelzeggende beelden, beelden die soms verschillende betekenissen toelaten.  Mooie voorbeelden daarvan zijn het beeld van Ryans bril die in het vieze kanaal wegzinkt, de wijde shots van James, die eenzaam door de korenvelden zwerft, de scène waarin James’ vader en moeder zich tijdens een wanhopige dans aan elkaar vastklampen, en ook het beeld van de witte muis die met zijn staart aan een ballon gebonden door de lucht zweeft.
Maar waar in Derens werk de lyrische beelden samen een bijna louter surrealistisch, niet-chronologische geheel vormen dat meer droom dan werkelijkheid is, vertelt Ramsays film een eerder realistisch verhaal over een jongen die in een isolement raakt omdat zijn ouders het te druk hebben met overleven en hij tegelijkertijd bij vriendjes niet terecht kan.
Haar debuut is echter niet bedoeld als een kritische reflectie op de Schotse armoede; wel wil ze, via die armoede, de belevingswereld van een kind tonen.