Portrait de la jeune fille en feu

Rebellie van een 18de-eeuwse vrouw

Geschilderde portretten waren 250 jaar geleden zeer vergelijkbaar met een foto vandaag: beide waren vaak bedoeld om een gedenkwaardige gelegenheid vast te leggen. Een professionele promotie bijvoorbeeld, of een verloving.
In de Franse film ‘Portrait de la jeune Fille en Feu’, die zich afspeelt in 1770, gaat het om een aanstaand huwelijk. Héloïse (Adè̀le Haenel) is de dochter van een rijke familie en staat op het punt uitgehuwelijkt te worden. Als deel van de bruidsschat willen haar ouders een portret laten maken. Maar omdat Héloïse helemaal niet opgezet is met haar lot, weigert ze te poseren. Dus doet haar moeder een beroep op de diensten van Marianne (Noémie Merlant), een schilder die ongeveer even oud is als Héloïse. Ze moet doen alsof ze ingehuurd is als gezelschapsdame, proberen de onwillige jonge vrouw ongemerkt te bekijken en haar vervolgens uit het hoofd op doek te zetten.

De relatie tussen kunstenaar en kunstobject, de machtsverhoudingen in een relatie, de onderdrukking van de vrouw. De thema’s waarmee regisseur en scenariste Céline Sciamma (’Bande de Filles’) haar nieuwe film ‘Portrait de la jeune Fille en Feu’ heeft gekneed, zijn tijdloos. Je verwacht het niet meteen van een verhaal op een Bretoens eiland in de mist van het verleden, maar Sciamma vindt feilloos de manier om de oubolligheid van de kostuums en de decors te overstijgen. De haarfijn geobserveerde film voelt even actueel aan als haar vorige werk, dat zich steevast in een moderne wereld afspeelde.

’Ik probeer me niet te verstoppen door het verhaal in het verleden te situeren’, zegt ze. ‘Integendeel, het geeft me net meer vrijheid om te zeggen wat ik wil, omdat ik niet langer gebonden ben aan de sociologische context van het heden. Ik denk niet dat deze film vrijblijvender of gemakkelijker verteerbaar is. Er zit nog steeds een uitgesproken feministische agenda in, en die is voor de meeste mensen per definitie verdacht.’
Sciamma is niet toevallig een van de drijvende krachten achter ‘5050×2020’, de beweging die in 2016 gelanceerd werd op het festival van Cannes en die ernaar streeft om tegen 2020 gendergelijkheid te bewerkstelligen in de filmindustrie. Of dat lukt, valt nog af te wachten, maar om ‘Portrait de la jeune Fille en Feu’ te maken bracht Sciamma vooral vrouwen samen, zowel voor als achter de camera.

Engeltjesmaakster

De voorbereidingen verliepen minder vlot dan ze gewild had. Om een voorbeeld te geven: in de film zien we een ambachtelijke abortus, uitgevoerd door een engeltjesmaakster. Het is een indrukwekkende scène, maar Sciamma had alle moeite van de wereld om ze historisch correct op papier te zetten. ‘We vonden nergens een geschiedkundige die ons kon uitleggen hoe zo’n ingreep 250 jaar geleden verliep’, merkt ze schamper op. ‘Het dagelijkse leven van gewone vrouwen in de geschiedenis boeit me enorm, maar het is alsof de academische wereld dat onderwerp niet interessant genoeg vindt om zich erin te verdiepen. Het is te gek voor woorden. Ik heb boze reacties gekregen van mannelijke historici omdat mijn personages met ontbloot haar rondlopen. Dat deden vrouwen toen niet, argumenteerden ze. Maar als ik die experts dan vroeg wat vrouwen 250 jaar geleden deden als ze hun maandstonden hadden, stonden ze met hun mond vol tanden.’
Ook de artistieke kant van het verhaal was een hele uitdaging. Om het fictieve personage van Marianne in te kleuren, zocht Sciamma inspiratie bij bestaande vrouwelijke kunstschilders uit de late 18de eeuw. Dat was een pijnlijke openbaring. ‘Ik denk dat ik goed op de hoogte ben van vrouwelijke kunstenaars uit het verleden’, zucht ze, ‘maar van 80 procent van de namen die ik tijdens mijn research ontdekte, had ik toch nog nooit gehoord. De enige conclusie die ik kan trekken, is dat die vrouwen veel te gemakkelijk in de vergetelheid verdwenen zijn.’

RUBEN NOLLET De Tijd, p.13 – 01 Okt. 2019

Zie ook FilmMagie nr. 698