Pájaros de Verano

Colombia en drugshandel, ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Met hun vierde langspeelfilm Pájaros de Verano willen Ciro Guerra en Cristina Gallego (El Abrazo de la Serpiente) dat verhaal eindelijk eens vertellen vanuit een authentiek Colombiaans perspectief. ‘We vinden het ziekelijk dat figuren als Escobar verheerlijkt worden.’

Een tiental jaar geleden reisden regisseur Ciro Guerra en zijn echtgenote/producent Cristina Gallego naar het noorden van hun thuisland Colombia om hun film Los Viajes del Viento voor te bereiden. Op het dorre schiereiland La Guajira kwamen ze voor het eerst in contact met een inheemse bevolkingsgroep die altijd onder hun radar was gebleven: de Wayúu. Guerra en Gallego waren meteen gefascineerd door de opmerkelijke cultuur van dat volk, met zijn kleurrijke kleren en handwerk, zijn complexe tradities en regels en zijn sterke spiritualiteit. ‘Het is een samenleving vol tegenstrijdigheden en conflicten, en net daarom is ze heel menselijk’, vertelt Gallego. ‘Heel traditioneel, maar tegelijk heel kapitalistisch. Macho van inslag, maar met een vooraanstaande positie voor de vrouw. De vrouwen hebben de kennis, de mannen nemen de beslissingen. De Wayúu geven stof tot nadenken, en daarom zijn ze ook een dankbaar onderwerp voor een film.’

Pájaros de Verano , de nieuwe film van Guerra en Gallego, ontstond uit de verhalen die ze daar hoorden over de jaren zeventig. Dat decennium was een tragisch keerpunt in het bestaan van de Wayúu, door toedoen van een product dat de laatste jaren steeds meer gemeengoed wordt: marihuana. Ze ontdekten dat de handel in wiet een lucratieve business was, maar de miljoenen peso’s die binnenstroomden, luidden ook hun ondergang in. De harmonie die hen eeuwenlang overeind had gehouden, brokkelde af tot de hele samenleving in elkaar stortte.

Toen die anekdotes Guerra en Gallego ter ore kwamen, beseften ze dat ze een film in handen hadden. Meer nog, ze hadden een kans om een gangsterfilm te maken die alle bestaande verhalen over de Colombiaanse drugshandel een neus zou zetten. Toen ze aan Pájaros de Verano begonnen, was drugsmisdaad taboe in de Colombiaanse cinema. Je kon er beter niet over spreken, omdat het thema kwalijk was voor het imago van het land. ‘Daar malen de buitenlandse regisseurs die films en series over het Colombiaanse drugsverleden maken echter niet om, en ze geven een sterk vertekend beeld van de situatie’, stelt Guerra. ‘Neem nu de Netflix-serie Narcos. De rol van Pablo Escobar wordt daarin vertolkt door een Braziliaan met een dik Portugees accent. Het is alsof je John F. Kennedy zou laten spelen door een Rus! Erger nog is dat die films en series het gangsterleven in die mate verheerlijken dat Escobar een soort held is geworden. Dat vinden Cristina en ik ziekelijk.’

Pájaros de Verano heeft het over de opkomst en ondergang van een familie, baseert zich op historische vertellingen en houdt het midden tussen een antropologisch portret en een traditioneel gangsterverhaal, met een flinke scheut Griekse tragedie. Hubris en noodlot lopen als een rode draad door de film, er is een orakel en een blinde zanger geeft als een Grieks koor commentaar bij de gebeurtenissen. ‘De Griekse tragedies waren een belangrijke bron voor ons, net als het gangstergenre en het werk van Gabriel Garcia Márquez’, legt Gallego uit. ‘Zijn Honderd jaar eenzaamheid gaat ook over een familie met een sterke vrouw, over vernietiging en over de relatie met het onbewuste, de natuur, dromen en magie.’

De link tussen Garcia Márquez en de Wayúu is trouwens geen toeval, voegt Guerra eraan toe: ‘Hij is opgegroeid in het noorden van Colombia en grootgebracht door Wayúubedienden. Daar heeft hij het concept van magisch realisme gehaald, wat hij ook toegeeft in zijn autobiografie. Er zijn veel ideeën uit de Wayúu-mythologie in zijn verhalen geslopen, zoals het belang van dromen en de relatie met de doden. Die nemen wij over in Pájaros de Verano , net zoals Garcia Márquez dat heeft gedaan in zijn boeken.’
De regisseurs stonden er ook op om de Wayúu actief bij hun film te betrekken. Die lijken exotisch en traditioneel, maar ze hebben bijvoorbeeld wel een eigen filmorganisatie en -festival. De crew van Pájaros de Verano bestond voor dertig procent uit Wayúu, zowel voor als achter de camera. Toen de regisseurs hun film achteraf aan de lokale bevolking lieten zien – die met volle vrachtwagens naar de vertoningen kwam – waren de reacties unaniem positief. ‘We hebben de hele film gemaakt in hun stijl en zijn afgegaan op hun advies’, zegt Gallego. ‘Als we iets verkeerd deden, verbeterden ze ons. We hebben er alles aan gedaan om hen vooral niet te beledigen, want we wisten dat we onszelf anders diep in de nesten hadden gewerkt. We hebben die gemeenschap behoedzaam benaderd. Dat zie je aan de film, en dat respect zagen ze zelf ook.’

Ruben Nollet in Focus Knack – 10 Apr. 2019, p. 34

Zie ook FilmMagie nr. 694