Omagh

Terwijl het woord ‘Omagh’ bij ons waarschijnlijk geen belletje doet rinkelen, is de naam van het plaatsje Omagh bij de Ieren een begrip. Op zaterdag 15 augustus 1998 bracht een afsplitsing van de IRA in die Noord-Ierse stad een autobom tot ontploffing, die aan 31 inwoners het leven kostte. Channel 4 maakte over die aanslag en de nasleep ervan een televisiedrama, dat nu ook als film wordt gebracht.
Pete Travis, die ook een aantal afleveringen van Cold feet regisseerde, brengt eerst met veel gevoel voor suspense de voorbereidingen van de bomaanslag in beeld. Terwijl de terroristen de autobom in een drukke winkelstraat van Omagh plaatsen, zien we hoe toekomstige slachtoffers hun dag beginnen, zonder dat ze weten wat hen boven het hoofd hangt.
Eén van de slachtoffers is de jonge automonteur Aiden Gallagher die met een vriend een nieuwe spijkerbroek ging kopen. Zijn vader Michael Gallagher rouwt nog om het verlies van zijn zoon, als hij de zegsman wordt van een groep nabestaanden die strijdt voor de opsporing en veroordeling van de terroristen.

Scenarist en Bloody Sunday-regisseur Paul Greengrass, medeschrijver Guy Hibbirt en regisseur Travis hadden met de strijd voor gerechtigheid die de Omagh Support Group voert, dankbaar materiaal voor een speelfilm in handen. Zo’n onderwerp leent zich goed om een heroïsch verhaal te vertellen over gewone burgers die zaken boven water krijgen die de autoriteiten in de doofpot proberen te stoppen. De geschiedenis voorziet zelfs in verregaande samenzweringstheorieën en deep throat-achtige scènes waarin Michael Gallagher geheime tipgevers spreekt. Tegelijkertijd mag Omagh nooit te sensationeel worden, omdat Gallagher natuurlijk bovenal moet treuren om de dood van zijn zoon.
Travis weet het evenwicht tussen deze twee kanten van het verhaal goed te bewaren. Die combinatie van droefenis en doorzettingsvermogen komt uitstekend tot uiting in het spel van Gerard McSorley (met rollen in Bloody Sunday en Veronica Guerin geen onbekend gezicht in de IRA-film) en ook het spel van de andere acteurs is genuanceerd genoeg om ervoor te zorgen dat de film een indringende reconstructie is van een van de bloedigste aanslagen van de IRA.
omagh is een aanklacht tegen de terroristen van de IRA en tegen de schimmige praktijken van de politie, maar het sterkste spreekt uit de film toch de onmacht van de nabestaanden. Hoezeer ze ook strijden voor rechtvaardigheid, hun dierbaren krijgen ze er niet mee terug.

Pieter Bots in de Filmkrant, mei 2005, nr. 266

Gesprek met regisseur Pete Travis over omagh en de bom die een vredig Iers stadje verscheurde

Op het einde van het aangrijpende terreurdrama omagh zegt hoofdpersonage Michael Gallagher: ‘We zullen niet weggaan. We zullen ons niet rustig houden. We zullen niet vergeten worden.’ Volgens regisseur Pete Travis is dat inmiddels relevant geworden voor alle slachtoffers van terreur, waar ook ter wereld. ‘Het zijn de woorden van slachtoffers die weigeren nog langer slachtoffer te zijn, die besloten hebben terug te vechten. Op die manier is omagh niet alleen het verhaal van een stadje ergens in Noord-Ierland. Het weergalmt nu als het ware over de hele wereld.’
Op zaterdag 15 augustus 1998 komen zo’n 30 mensen om het leven en blijven er meer dan 200 gewond en verminkt achter nadat een bom van het Real IRA ontploft is in het doorgaans rustige Noord-Ierse stadje Omagh. De aanslag van de dissidente Ira-groep was duidelijk bedoeld om het vredesproces te saboteren. Hoe cynisch het ook moge klinken, het was business as usual. Twee dingen maakten deze tragedie echter buitengewoon en daarmee zo geschikt voor een aangrijpende film.
Ten eerste was het hoge aantal slachtoffers te wijten aan een ‘misverstand’. Zoals gebruikelijk werd de aanslag telefonisch aangekondigd, maar door verwarring over de exacte locatie stuurde de politie de winkelende wandelaars veeleer in de richting van dan weg van de bomauto. Een pijnlijke vergissing? Een wraakroepende blunder? Of een duivelse manipulatie? De meningen lopen nog steeds uiteen.
De tweede reden waarom omagh zo aangrijpend en boeiend is geworden, is dat eerder de nasleep van de aanslag centraal staat. Het verhaal spitst zich toe op de Omagh Support and Self Help Group, waarin familieleden van de slachtoffers zich verzamelden om de vermoedelijke daders en verantwoordelijken voor de rechter te krijgen. Die gerechtelijke procedure is vandaag nog steeds niet afgerond.

Het eerste deel van omagh kun je bekijken als een uiterst beklemmende thriller. Wij weten dat de moordende aanslag er komt, de slachtoffers wandelen nog nietsvermoedend door de straten. Wat opvalt, is de afwezigheid van muziek.

Travis: “Zeer bewust. Zonder muziek luister en kijk je veel beter. Muziek heeft de neiging je emotioneel te suggereren wat je moet denken. Het is een prachtig hulpmiddel maar in deze film wilde ik dat niet. Volgens mij verhoogt die keuze ook je betrokkenheid. En het maakt de film rauwer en reëler. omagh vertelt een waar gebeurd verhaal. Het is die realiteit die de film draagt.“

In verband met man on fire vertelde Denzel Washington: ‘Dit is een film, niet het echte leven. Het echte leven heeft geen soundtrack.’

“Daar valt iets voor te zeggen. omagh is wel degelijk een film, maar we hebben geprobeerd het publiek het gevoel te geven dat je werkelijk ter plaatse bent. We gebruikten geen dramatische trucs, we hielden het camerawerk eenvoudig, zonder kraanbewegingen of zo. We hebben één camera gebruikt, één lens en geen extra licht. We wilden filmen alsof we daar toevallig aanwezig waren. Om dezelfde reden laten we soms alleen maar flarden van een dialoog horen, net zoals je in het echte leven niet altijd alles hoort van wat er rond je gezegd wordt. Zo wordt je echt ondergedompeld in die wereld: je loopt bij wijze van spreken in die straat en dus kun je ook het slachtoffer worden. Het is niet langer iets geënsceneerd, het lijkt allemaal echt.“

Zelfs gewone zinnetjes als ‘see you later’ krijgen hier een pijnlijke relevantie.

“Dat is gewoon iets wat mensen zeggen, vaak onbewust. We wilden absoluut geen dramatische pauzes waarin mensen elkaar nadrukkelijk nakijken, alsof ze weten dat het de laatste keer is. Als Aiden afscheid neemt van zijn vader Michael, kijkt die niet eens op, want hij is een auto aan het lassen.“

Ook dat er geen bekende namen in de cast zit, helpt daarbij.

“In Ierland zijn ze wel bekend, hoor. Ik heb natuurlijk bewust gekozen voor acteurs die er als gewone mensen kunnen uitzien. Ik wou niet dat je hen zou zien ‘acteren’. Ze gedragen zich als gewone mensen die gewone dingen doen en op een gewone manier praten. In een film als deze zouden sterren alleen maar afstand creëren.“

Ongewoon is ook wel dat het verhaal nog niet afgelopen is.

“Het is zelfs zo dat het einde voor de betrokkenen eigenlijk een soort begin is, van hun nieuwe leven.“

De laatste woorden van Michael Gallagher in de film zijn: ‘We zullen niet weggaan. We zullen ons niet rustig houden. We zullen niet vergeten worden.’

“Sinds 9/11, sinds de bomaanslagen in Madrid en Turkije is dat statement alleen maar relevanter geworden. Het zou nu ook een Amerikaanse, Spaanse of Turkse familie kunnen zijn die dat zegt. Mensen die willen weten wat er met hun kind gebeurd is, die hun regering ter verantwoording roepen. Die woorden zijn relevant voor alle slachtoffers van terreur, overal ter wereld.“

Is er een bepaalde reden waarom de terroristen Omagh uitkozen?

“Het is een gewoon marktstadje. Het is ook een garnizoensstad: er liggen enkele Britse legerbarakken in de buurt. Er waren al eerder bomaanslagen, maar over het algemeen werd Omagh beschouwd als zeer gematigd, een plek waar katholieken en protestanten normaal met elkaar omgingen. Na augustus 1998 is hier en daar wel gesuggereerd dat de terroristen Omagh precies gekozen hadden om het vredesproces te saboteren. De aanslag moest duidelijk de mensen uiteendrijven, maar het tegenovergestelde gebeurde. In die zelfhulpgroep zitten presbyterianen, katholieken, protestanten, mormonen…. Mensen die anders misschien nooit met elkaar gepraat zouden hebben, werken nu samen.“

Vader Michael Gallagher, die zijn zoon Aiden bij de aanslag verloor, leidt de zelfhulpgroep. Hij is geen flamboyante tafelspringer, maar een rustige, bescheiden man.

“Net als de de echte Michael. Hij is een gewone familievader, gelukkig in zijn garage met zijn zoon. Hij heeft nooit gedacht dat hij ooit bij zoiets betrokken zou raken. Hij zou veel liever terugkeren naar zijn oude leven. Hij is geen geboren leider, geen man die zich spontaan als woordvoerder opwerpt. Hij is de minzaamste ziel die je je kunt voorstellen. Volgens mij is het juist die vriendelijkheid die hem zo geschikt maakte om al die mensen en overtuigingen samen te brengen. Je ziet hem in de film nooit roepen of woedend worden. Tijdens de eerste samenkomst zie je iedereen door elkaar discussiëren en schreeuwen. Iedereen is zo gekwetst en zo verward dat ze niet met elkaar maar tegen elkaar werken. In zo’n omstandigheden heb je die beminnelijkheid nodig om die disparate groep bij elkaar te brengen. Op die manier is dit ook het verhaal van Noord-Ierland geworden. ‘We moeten onze verschillen opzij zetten’, zegt hij. ‘Als we elkaar ontmoeten, blijft de politiek buiten de deur.’ Ik denk dat ze daarin geslaagd zijn.“

De strijd tussen Groot-Brittannië en het Ira kostte over een periode van 36 jaar aan meer dan 3.500 mensen het leven. 1.700 doden worden toegeschreven aan het Ira.

Jan Temmerman in De Morgen, 23 maart 2005

Zie ook Film|TV|DVD 550