Niet schieten

Zonder sensatiebelust te zijn, vertelt de film een schrijnend verhaal over slachtoffers van de Bende van Nijvel.

Wat is Jan Decleir toch een waanzinnig goede acteur. Dat is geen nieuws natuurlijk, maar kijk toch eens hoe hij in Niet Schieten als opa ‘Petje’ zijn doodgeschoten schoonzoon, dochter en kleindochter moet identificeren. Zodra het witte laken over hun lichamen wordt weggetrokken is geen traan te veel, geen gebaar overbodig, elk woord klopt.

Voor Niet Schieten is dit soort zorgvuldigheid essentieel. De Vlaamse regisseur Stijn Coninx (Daens) snijdt niet minder dan een Belgisch trauma aan. Zijn film gaat over de Bende van Nijvel, die tussen 1982 en 1985 een serie gewelddadige overvallen pleegde, waarbij in totaal 28 doden vielen. De daders zijn wonderlijk genoeg nooit opgepakt – waarom dat is, daar zijn talloze theorieën over.

Die theorieën komen ook langs in Niet schieten, maar het is niet de bedoeling van de film een antwoord op de wie-waarom-vragen te geven. Het scenario is gebaseerd op het boek Niet schieten, dat is mijn papa! van David van der Steen. Hij overleefde op 9-jarige leeftijd ternauwernood de overval op de Delhaize-supermarkt in Aalst, waarbij zijn ouders en zus werden gedood.

Decleir speelt zijn gefrustreerde grootvader die in de decennia daarna blijft zoeken naar de waarheid en daarbij elke aanwijzing aangrijpt. Zijn echtgenote – gespeeld door Viviane De Muynck, ook weergaloos – wil juist niets meer over de zaak horen. Ondertussen groeit David op, worstelend met zijn trauma en zijn eenzaamheid.

Zoals gezegd is ‘zorgvuldig’ hierbij het toverwoord en dat is regisseur Coninx. De overval zelf bijvoorbeeld toont hij ingetogen en toch ijzingwekkend, spannend, maar zonder sensatie. Het moment dat ‘Petje’ het slechte nieuws aan zijn vrouw moet vertellen slaat hij over, maar je ziet Decleir wel even gebroken zitten achter een feestelijk voor zes gedekte tafel. De tragedie krijgt geen uitroepteken, maar dat maakt het niet minder schrijnend.

Soms vertilt Coninx zich aan de violen, en er zijn een aantal overduidelijke pruiken die nogal afleiden. Wellicht had het scenario hier en daar iets strakker gekund – de film duurt ruim twee uur. Maar dan is er altijd nog Decleir die zijn personage geen simpele tragische held maakt, maar hem knap iets weerbarstigs geeft. Niet Schieten is een film die overduidelijk is gemaakt uit verbijstering over de straffeloosheid, maar dat is niet het enige dat blijft hangen. Coninx laat vooral een familie zien die uit elkaar gerukt dreigt te worden door een wreedheid die niet te bevatten valt en toch dóór moet – het roept niet alleen verontwaardiging op, maar ook diep mededogen.

Floortje Smit  in De Volkskrant 6 december 2018

Zie ook FilmMagie nr. 688