Meeting Venus

Regisseur

De Hongaarse cineast ISTVAN SZABO is bekend door zijn films MEPHISTO, COLONEL REDL en HANUSSEN waarmee hij prijzen verwierf. “Of je in MEETING VENUS zelfde typische kenmerken terugvindt, moet je als kijker uitmaken.” zegt Szabo. “In ieder van mijn films tref je een held aan, die vecht voor zijn persoonlijke veiligheid. Mijn held is telkens iemand die problemen heeft met zichzelf en wil scheppen, presteren. Wel leeft hij altijd onder een verschrikkelijke druk, In Mephisto, Colonel Redl en Hanussen ging het om de politieke druk van de dictatuur. In Meeting Venus heb je het landschap van een democratie en komt de druk van binnen. Bovendien is de democratie in de film geen echte democratie. Je kan toch niet zeggen dat de democratie je de toelating geeft te doen wat je wil. Dan wordt het pure chaos. Er zijn altijd regels nodig.” “De opera is het belangrijkste thema in Meeting Venus. Opera maakt deel uit van de menselijke ziel. Er zijn emoties die je alleen met je stem kan uitdrukken. De gevoelens in opera komen veel echter over dan in om het even welk ander medium.”

Het verhaal

Een door opera bezeten Hongaarse dirigent krijgt de gelegenheid in Parijs een prestigieuze enscenering van Wagners TANNHAUSER te dirigeren. Niet zonder reden is de naam van het operagebouw ‘Europa’, want niet alleen de directie maar ook het orkest en de zangers zijn gerecru— teerd uit alle landen van Europa. Deze multiculturele samenstelling geeft al onmiddellijk aanleiding tot conflicten… Doorheen repetities, discussies en het langzaam tot stand komen van de operacreatie, groeit ook een passionele liefdesrelatie tussen de dirigent en de Zweedse hoofdvertolkster: terwijl de diva Karin Anderson met elegante gebaren over scène glijdt, wordt Zoltan Szanto gekwéld door de keuze tussen verliefdheid en trouw aan zijn echtgenote Edith en hun dochtertje. Alles komt tot een climax tijdens de openingsvoorstelling, die per satelliet naar 27 landen uitgezonden wordt. Szanto moet net als Tannhàuser een beslissende keuze maken. Voor velen zal de symboliek wazig blijven, vermits Szabo nergens de moeite doet de thematiek van de opera duidelijk te maken: de tweestrijd van de middeleeuwse ridder— dichter Tannhàuser die moet kiezen tussen de sensualiteit van Venus en de spiritualiteit van Elisabeth.

Bespreking

De filmkritiek is alles behalve unaniem in haar beoordeling. Sommigen verwijten Szabo halfslachtigheid in de thema’s die hij aansnijdt. De film ‘zapt’ tussen een kijkje achter de schermen van een grootscheepse operaproduktie, een onhandige love—story tussen dirigent en zijn diva en, bovenal, een allegorie over de problemen die de Europese eenwording in de weg staan…

Halfslachtigheid: soms kiest Szabo voor realisme: hij handhaaft de fei— telijke opera, die hem in 1985 zo’n moeilijk verblijf in Parijs opleverde, maar hij verzuimt enig inzicht te verschaffen in de symboliek van Tannhàuser; sterker nog, de regisseur wordt getekend als een aan coke verslaafde, neurotische Duitse kunstenmaker, die met zijn costumering en decors alleen maar de intensiteit van de muziek in de weg loopt… Halfslachtigheid in de ‘chaotische rolbezetting’: Szabo en Puttnam zijn opzettelijk elke identificatie met personages van vlees en bloed uit de weg gegaan. Het kan immers geen toeval zijn dat bijna elke acteur een andere nationaliteit heeft dan zijn personage. Slechts een Amerikaans publiek zal weinig moeite hebben met de casting van de Zweed Erland Josephson als een Spaanse communistische intendant, van de Deen Arestup als Hongaar, van de Amerikaanse Close als Zweedse zangeres en van de Nederlandse Johanna ter Steege als ambitieuze, linkse Franse zangeres, die de dirigent in haar met Che Guevarra— posters versierd appartement het bed tracht in te zingen. Neen, dit zijn geen realistische typerin— gen, maar van hun werkelijke acntergrond vervreemde personages.

Uit de positieve kritiek deze beoordelingen:

MEETING VENUS is een film over muziek, Europa en liefde. Of: passie, chaos, passie. Tegelijk een intense liefdesverklaring aan de opera en een schampere spotprent. Van de magische operawereld wordt enerzijds een ontnuchterend beeld opgehangen van persoonlijke rivaliteit, syndi— cale excessen, professionele intriges, artistieke pretentie en emotionele hysterie. Ook van ‘kunstenaars die bureaucraten geworden zijn en bureaucraten die denken dat ze kunstenaars zijn’, zoals in de filmkunstbeleving uiteindelijk triomfeert en vanuit chaos en verwarring tot harmonie en extase kan openbloeien. Het jubelend einde van Meeting Venus betekent voor Szabo zowel de triomf van de muziek als de zege van de ‘spirituele’ liefde.

MEETING VENUS is een treffend voorbeeld van de kracht en de mogelijk— heden van de Europese film. Hier wordt niet geprobeerd de culturele verschillen, de politieke vetes en nationale tegenstellingen te verbloe— men. Ze maken net deel uit van het hele verhaal. Ze geven kleur en smaak aan wat anders een onaantrekkelijke EUROPUDDING was geworden. Szabo aan het woord: “In deze fia.m over Europa was het- niet belangrijk dat iedereen zijn of haar nationaliteit vertolkte. Het geheel moest er uitzien als een Europees schilderij. Meeting Venus is geen documentaire, maar een fiktiefilm. Daarin kan ik me vrijheden permitteren. Zoals het feit dat de Spaanse operadirectev.r beweert de schrijver te zijn van Ay Carmela, wat eigenlijk een oud volksliedje is.”

Mijn favoriete scène is het geïmproviseerde duet van dirigent Szanto en zangeres Anderson; in ‘Oh, how they hate each other’ geven zij een iro— nisch overzicht van alle mogelijke Europese, stereotiepe vooroordelen: dronken Denen, saaie Belgen, koele Zweden, bekakte Britten, luie Polen…

Wat ik vooral waardeer zijn: de levendige generiek, het gebruik van de sublieme Wagner—muziek, de spitse en pittige ‘dialogen’ (de opera Europa is de plaats waar men in zes talen verkeerd kan begrepen worden), de sfeer in de laatste sequenties…en een sterke vertolking.

Over de titel kan je nakaarten: wie is Venus? de sensuele of de spirituele liefde? Europa? de muziek?

Paul De Vries, aalmoezenier KFL—Antwerpen