Linha de Passe

Het valt niet mee op te groeien in een stad met twintig miljoen inwoners, zeker niet als je je vader niet kent. Dan heb je een vurig geloof nodig. In God, in je onbekende pa of in dat andere opperwezen: voetbal.

In 1996, vóór hij beroemd werd met Central do Brazil en Diarios de motocicleta, draaide de Braziliaanse regisseur Walter Salles samen met Daniela Thomas Terra estrangeira, een documentaire over Braziliaanse jongeren. De twee spraken af om de zoveel jaar opnieuw de vinger aan de pols van de Braziliaanse jeugd te leggen. In Brazilië is ruim de helft van de bevolking onder de 25.

Dertien jaar later zijn we nu en Linha de passe is de derde film van dit duo over dit onderwerp, en tevens de beste en meest succesrijke. Cinefielen zullen er een hedendaagse versie in vinden van Luchino Visconti’s klassieker Rocco e i suoi fratelli, de doorbraakfilm van Alain Delon. Fans van favela-films vinden er een stilistisch en inhoudelijk totaal anders aangepakt antwoord op Cidade de Deus in. En liefhebbers van een menselijk verhaal mogen zich klaarzetten voor gewoon een sterk drama over kleine mensen met authentieke problemen in een van de grootste metropolen op deze aardkloot: Sao Paulo.

Cleuza heeft het niet makkelijk. Dat ze als alleenstaande vrouw vier bel­hamels van zoons moet voeden en in het gareel houden met een loontje als poetsvrouw, is al geen sinecure. Maar dat Corinthians dreigt te degra­deren uit de topklasse, dát kan ze niet verdragen.

De zoons vertegenwoordigen de verschillende opties die kansarme jongeren uit een volkswijk hebben in het leven. De oudste is een van de 300.000 brommerkoeriers in de hectische metropool. Hij heeft zelf al een kind, maar geen geld om het te onderhouden, en komt in de verleiding om voor de misdaad te kiezen. Een tweede broer ziet in God een uitweg uit de miserie. De derde kan een aardig potje ballen en hoopt op een carrière als voetbal­prof. Maar een goede techniek alleen volstaat niet, als jeugdcoaches zich laten omkopen. De jongste, Cleuza’s oogappel, is bezeten door het idee zijn papa terug te vinden, en heeft daar zo zijn methodes voor.

Linha de passe is een fictiefilm die meer over een situatie leert dan de beste documentaire zou kunnen. Salles en Thomas hebben vier jaar lang de wijk bestudeerd, en de verhaallijnen zijn uit het leven gegrepen. Met uitzon­dering van Vinicius de Oliveira, in wie u misschien nog het jongetje uit Central do Brazil herkent, zijn alle acteurs amateurs die min of meer zichzelf vertolken. Ze doen dat met zoveel overtuiging, dat Corveloni (Cleuza) in Cannes als actrice werd bekroond.

Visueel wijkt Linha de passe radicaal af van Cidade de Deus en andere recente – in Rio gesitueerde – favela-films (een favela is een Braziliaanse sloppenwijk), waarin het geweld even alomtegenwoordig is als de stralende zon en de felle kleuren. In Linha de passe zijn de kleuren afgewassen en de lucht bewolkt – of is het smog? Geweld is er een constant lonkende optie, maar geen dagelijkse dwingende realiteit.

Salles en Thomas vermijden zo het déjà vu en leveren een krachtig drama af dat realistisch is, maar toch iets optimistischer en minder wanhopig dan we stilaan gewend zijn in dit genre.

Steven de Foer in De Standaard 15 april 2009

Zie ook FilmMagie nr. 594