Le Fils

Synopsis

Olivier werkt als leraar in een atelier voor houtbewerking en krijgt van de school de vraag of hij er nog een nieuwe leerling, de zestienjarige Francis, kan bijnemen. De leraar weigert, maar blijkt duidelijk geobsedeerd door de jongen. Hij volgt hem eerst door de gangen van de school en dan door de straten van de stad tot bij hem thuis. Hij beslist dan de jongen toch maar in zijn atelier toe te laten. Er moet iets zijn waardoor hij door die jongen ook ineens ruzie krijgt met zijn ex-vrouw. Later in het verhaal worden de redenen voor het bizarre gedrag van Olivier plots en verrassend duidelijk.

Minder is meer

Eén prachtige sleutelscène verklaart helemaal hoe de Dardennes haast zonder woorden en franjeloos, maar en net daardoor, veelzeggend hun boodschap overbrengen. Francis, de aspirant-schrijnwerker die duidelijk iets op zijn kerfstok heeft, maar alles nog van het leven moet ontdekken ontmoet Olivier ’s avonds op straat. Hij meet met zijn vouwmeter de afstanden na die zijn mentor op het zicht kan schatten. Tot op de centimeter nauwkeurig. Dat verdient het respect van de jonge Francis. De personages tonen geen emotie, maar de scène is wel erg emotioneel geladen. Zeker als Francis de afstand tussen hem en Olivier opmeet, van schoen tot schoen. Francis wil poolshoogte nemen van hun raadselachtige relatie. Hoe verhouden de twee zich tot elkaar? Is er op dat moment sprake van toenadering? Kondigt de handeling een verstandhouding tussen hen aan? Wat weet de één dat de ander niet weet? De Dardennes roepen met dergelijke ogenschijnlijk banale handelingen een bijzonder beklemmende spanning op.

Allesbepalende vorm

Er is zoveel te zien in Le Fils dat je er weinig over kan vertellen. We willen niet te veel van het verhaal prijsgeven omdat het zich met mondjesmaat moet laten ontdekken. Nog meer dan in La Promesse en Rosetta houden de gebroeders Dardenne zowel het scenario als de vertolking erg minimalistisch. De wilde cameravoering, die u zich wellicht nog herinnert van hun vorige film, wordt zonder toegevingen volgehouden.

Na twee minuten bent u daar vast aan gewend, maar het uiteindelijke effect verdwijnt niet. De gebroeders Dardenne beperken zich de hele film tot het semi-subjectieve point-of-view. Elke handeling krijgt de kijker mee te zien over de schouders van één van de personages. Haast nooit laat de camera een personage los om bijvoorbeeld een duidelijk overzicht van de set te geven. Ook het kader reikt slechts nu en dan voorbij het medium shot. Zelden krijgt de toeschouwer dus een personage ten voeten uit te zien, laat staan een kijk op de omgeving. De camera kleeft als het ware op de situatie en versterkt het gevoel van beklemming, van uitzichtloosheid. De kijker maakt enkel mee wat schrijnwerk-instructeur Olivier en zijn pupil Francis meemaken. (Olivier, gespeeld door Olivier Gourmet (Prijs Beste acteur, Cannes 2002), kent u uit La Promesse en Rosetta.) Het verhaal reveleert niks, de toeschouwer weet zelfs minder dan de personages. Dat houdt de spanning er natuurlijk in. Wat hebben deze twee zwijgzame kerels te verbergen?

Woordenloos

De Dardennes houden het graag stil. In Le Fils wordt geen ondersteunende muziek toegevoegd en de personages zijn stille waters met diepe gronden. De afwezigheid van de soundtrack vermijdt pathetiek, maakt de relaties tussen de personages killer en benadrukt de leegte van hun bestaan. Louter aanwezig geluid laten horen past in de stijl van het sociaal realisme dat de Dardennes nastreven.

De noeste houding van de personages die wordt vergezeld van hun zwijgzaamheid tekent hun karakter en doet het publiek raden naar hun achtergrond en ervaring. Aan sociaal realisme hoef je geen dramatiek toe te voegen omdat die al in het onderwerp vervat zit. Dat hebben de Dardennes als geen ander begrepen. De schraalheid van woorden, kleuren, emoties en de volgehouden schokkerige cameravoering met bijhorend halfsubjectief standpunt zijn vormelijke elementen die een zeer eenvoudige verhaallijn voorziet van een onpeilbare emotionele meerwaarde. De confrontatie tussen de working class-personages is complexer dan je aanvankelijk vermoedt en je gaat je gaandeweg afvragen of ze een antwoord zullen kunnen bieden op hun situatie. Het abrupte einde laat alles open om daar verder over te fantaseren. Alleszins hoeft het einde van het verhaal niet hopeloos te zijn. De setting van hun leven mag dan onwrikbaar zijn, het minste dat je kan zeggen is dat Olivier en Francis, na het nodige zuiverende conflict, een modus vivendi bereiken. Daarmee wordt de personages in de film meer hoop gegund dan wat in de realiteit haalbaar is, maar ongeloofwaardig komt het allerminst over.

Achteraf

Wat ons betreft, was Le Fils één van de krachtigste films van het afgelopen jaar. De combinatie van een sociale geschiedenis met een realistische filmstijl is volledig uitgepuurd en tot zijn essentie herleid. Benieuwd hoe de Dardennes zelf een antwoord vinden en kunnen variëren op wat wel hun definitieve film lijkt.

Nico Krols, medewerker kfl antwerpen