Ladybird, Ladybird

Regisseur

De naam Ken Loach staat borg voor een film die op de concrete realiteit geënt is en vanuit een oprechte sociale bewogenheid werd gemaakt. Zo was het jaren geleden voor KES, zo blijft het voor Raining Stones, gedraaid in de Lentereeks ’94, zo is het voor Ladybird. Maar in deze film werkt Ken Loach voor het eerst op basis van een waar gebeurd verhaal. Toch maakt hij er geen documentaire van, zelfs geen docudrama; ondanks de werkelijkheidsbasis verweeft hij het pijnlijk gegeven in een fictieverhaal.

Het schrijnend verhaal

Maggie Conlon is een kansarme volksvrouw en alleenstaande moeder met vier kinderen, elk kind van een andere vader. Maggie schijnt het ongeluk te hebben steeds relaties aan te knopen met gewelddadige mannen. Na de zoveelste mishandeling vlucht ze in een opvangtehuis; op een avond laat ze haar kinderen alleen om wat ontspanning te zoeken in een pub. Om de kinderen te beschermen tegen indringers doet ze de kamerop slot. Juist dan breekt er brand uit in de woonkamer. Door dit toeval worden de kinderen haar ontnomen en geplaatst. Maggie wordt geklasseerd in een dossier van de sociale dienst als onwaardige moeder die haar kinderen in de steek laat.

Voor Maggie begint nu het gevecht tegen de bureaucratie om haar kinderen terug te krijgen. Ondertussen maakt ze kennis met Jorge, een in Londen levende Paraguaanse politieke vluchteling. Een fijne relatie groeit tussen haar en deze zachtmoedige man. Ze gaan samenleven en verwachten een kind. Het geluk lijkt Maggie nu toe te lachen. Wanneer ze in de kraaminrichting van een gezond kind bevalt, wordt dit haar onmiddellijk ontnomen door het blinde sociale systeem. Ze staat immers nog steeds genoteerd als onwaardige moeder met gewelddadige achtergrond. Het dramatische gevecht herbegint. Maggie tracht voor het gerecht het recht te bekomen zelf voor haar kinderen te zorgen…

De filmtitel LADYBIRD is ontleend aan een kinderrijm over een ongelukkig lieveheersbeestje:
Ladybird, ladybird, fly away home. Your house is on fire and your children all gone. All but One, and her name is Ann . And she crept under the frying pan.

Vrije vertaling:
Lieveheersbeestje, Vlieg naar huis, je huis staat in brand en al je kinderen zijn gevlucht. Allen behalve één: haar naam is Ann, ze kroop onder de braadpan.

De verwijzing naar het tragische lot van Maggie is wel duidelijk.

Achtergrondinformatie: de sociale werkster die met ‘het geval’ Maggie belast werd, nam contact met Ken Loach. Ze was geschokt toen in het ziekenhuis het zesde kind dat Maggie kreeg, haar meteen werd ontnomen. Loach vraagt de toneelschrijfster Munro een scenario. Deze neemt contact met Maggie, die bereid is vrijuit over zichzelf en haar ervaringen te praten, omdat ze ten volle beseft dat zij haar ondertussen geadopteerde – kinderen nooit meer zal terugzien. Uit de gesprekken tussen beide vrouwen groeit het filmscenario. Dit leunt dicht aan bij de werkelijkheid maar is geen documentaire weergave van de feiten. Het personage Jorge is in werkelijkheid geen Zuidamerikaanse vluchteling. Hij is wel een positief ingestelde, rustige man en de enige toeverlaat van Maggie in ogenblikken van vertwijfeling.

Bespreking

In deze zeer harde speelfilm brengt Loach zijn visie op een reeks sociale thema’s via het verhaal van de haast Kafkaiaanse achtervolging die Maggie ondergaat. De belangstelling voor het lot van ‘gewone mensen’ is een constante in het filmoeuvre van de cineast. In Ladybird heeft Loach het concreet over de werking van de Britse sociale dienst: normaal verwacht je van een sociale dienst dat mensen geholpen worden om uit hun noodsituatie, uit de armoede te ontsnappen. In deze film krijg je de indruk dat de sociale dienst lijnrecht ingaat tegen de echte belangen van mensen in nood. De oorzaak van dit falen ligt, volgens Loach, niet bij de sociale werkers zelf, maar in het systeem. De oorzaak is het gebrek aan menselijkheid van de werking, is de starheid van de bureaucratie; de dienstwilligheid van het ‘personeel’ is niet het probleem. Sociale werkers blijven uiteraard ook mensen met beperktheden, die zich gekwetst kunnen voelen door de woede-uitbarstingen van Maggie. Deze vrouw is opstandig en ontredderd door al wat ze meemaakte in haar leven: als kind mishandeld door haar ouders, als jonge vrouw slachtoffer van enkele brutale mannen en als moeder onrechtvaardig behandeld door de staat.

Waar Loach de confrontatie van Maggie met het gerecht in beeld brengt is het duidelijk dat hij zijn aanvallen meer richt op het ‘systeem’ dan tegen een individu. In deze scènes lijkt het dat Loach het bestaan een soort klassegerecht wil bewijzen. De volksvrouw Maggie voelt zich niet thuis in een rechtszaal die eigen regels en gebruiken kent. Ze kan daardoor ook haar stem niet op de gepaste manier laten horen. Haar tussenkomsten wekken ongewild de wrevel van de rechter op. Het negatieve beeld dat over haar bestaat wordt bevestigd. De aandacht van Loach gaat naar de weergave van de gebeurtenissen maar ook in belangrijke mate naar het uittekenen van de hoofdpersonages.

Ondersteund door de prachtige acteerprestatie van Crissy Rock, geen beroepsactrice, brengt Loach de ware Maggie via rake observaties tot leven. Maggie is geen opstandige geest, maar wil vechten voor haar rechten; ze is geen onwaardige moeder, hoewel dit etiket op haar kleeft; ze is zelf niet gewelddadig; ze is bereid slagen te incasseren, maar geweld tegen haar kinderen neemt ze niet. Haar enig verweermiddel tegen alle vormen van agressie zijn woede-aanvallen vooral geuit in verbaal geweld.

Tegenover de vaak onbeheerste Maggie plaatst Loach de zachtaardig Jorge, die geen heil ziet in lichamelijk noch verbaal geweld: Vladimir Vega, zelf een Chileense vluchteling, typeert Jorge die hij uitbeeldt als volgt: “Jorge is een eenvoudig man die vanuit zijn hart reageert. Hij handelt oprecht en probeert Maggie een huis, liefde en kinderen te schenken. Maar ze moeten deze koude gerechtelijke machine het hoofd bieden. Die machine, die je net als ijzer, niet kan buigen, en dat is angstwekkend…”

In zijn herkenbare stijl vertelt Loach het verhaal van Maggie vanuit het filmisch heden en toont via een flashback-structuur haar verleden. Wij krijgen, net als Jorge aan wie Maggie haar verleden vertelt, de rol van toehoorder. Zodra Maggie’s verhaai aanknoopt bij het heden in de fiim, loopt het rechtlijnig verder. Typisch is de registrerende camera, die weinig beweegt en de acteurs van dichtbij volgt. Loach draait bij voorkeur op locatie zodat het milieu levensecht overkomt. Ook in deze film werkt de regisseur met occasionele acteurs, die zich wonderwel in hun personage inleven.

Het onverbloemd nastreven van de realiteit is een van de sterkste kanten van deze film. Heel Maggies verder leven wordt beheerst door het ongeluk waarbij haar kinderen bijna in een brand omkomen. De Britse wetgeving is op dat punt meedogenloos. Een moeder mag haar kinderen niet onbewaakt alleen laten. Doet ze dit toch en wordt dit ‘per ongeluk’ ontdekt, dan wordt ze geklasseerd als ‘ontaarde moeder’. De ouderlijke macht wordt haar definitief ontzegd en de moeder mag zelfs niet weten in welk adoptiegezin haar kinderen geplaatst worden. Opkomen voor de kleine, kwetsbare mens, overgeleverd    aan de bureaucratische molen, blijft de hoofdbekommernis van de filmmaker Ken Loach.

Paul De Vries, aalmoezenier K.F.L. Antwerpen