La Memoria infinita

Een van de mooiste films op het documentairefestival IDFA, die deze week ook in de bioscoop verschijnt, is The Eternal Memory. In de openingsbeelden zien we hoe een vrouw haar man wekt. ‘Ik ben Pauli’, zegt ze zachtjes, ‘aangenaam.’ Ze vertelt dat ze gekomen is om hem eraan te herinneren wie hij was, wie Augusto Gongora was.
De Chileense documentaire The Eternal Memory buigt zich over een echtpaar dat worstelt met de ziekte van Alzheimer. Het is een bekend echtpaar in Chili. Paulina Urrutia is een gerenommeerde actrice en voormalig minister van cultuur. Augusto Gongora was een bekende journalist die tijdens de dictatuur van Pinochet de straat op ging om getuigenissen van mensenrechtenschendingen vast te leggen.

Zonder geheugen, geen identiteit

Gongora maakte zijn interviews voor de clandestiene nieuwszender Teleanalisis. Meerdere collega’s verdwenen indertijd, een van zijn beste vrienden werd onthoofd. Na de dictatuur werkte Gongora voor de Chileense televisie en schreef hij boeken tegen het vergeten. Een van die boeken is La Memoria Prohibita (Het Verboden Geheugen) waaruit zijn vrouw hem voorleest: ‘Zonder geheugen dwalen we in verwarring. Zonder geheugen, geen identiteit.’
Gongora kreeg in 2014 de diagnose Alzheimer. De man die er alles aan heeft gedaan om het geheugen van zijn land veilig te stellen, raakt zelf zijn herinneringen kwijt. Het is hartverscheurend. Het ene moment is Gongora angstig en verward, spreekt hij zijn vrouw aan met mevrouw. Het andere moment is hij weer helder, zijn er kusjes en omhelzingen.
De Chileense regisseur Maite Alberdi is erin geslaagd om met The Eternal Memory een wonderschone kroniek van een leven te maken, en van een grote liefde. Want dat is de film ook, het intieme verslag van een liefdevol samenzijn dat al ruim een kwart eeuw duurt. Het huis dat ze samen bouwden en waarin de film zich grotendeels afspeelt, is als een vesting vol boeken, schilderijen en planten.

Oude familiefilmpjes

In de film stort Paulina zich vol overgave op de zorg voor haar man. Ze gaat met hem wandelen en gymnastieken. Ze leest hem voor en wast zijn haar. Ook neemt ze hem mee naar het theater waar ze een voorstelling heeft. Ze zorgt ervoor dat hij zo veel mogelijk wordt betrokken bij het alledaagse leven, totdat de pandemie daar een stokje voor steekt. We zien in de film haar verdriet en ontreddering, ze ziet haar man steeds verder wegdrijven. Ook bij Gongora is er het bewustzijn: ‘Wat gebeurt er met me?’
Regisseuse Maite Alberdi die eerder de fantastische, Oscargenomineerde documentaire The Mole Agent maakte, over een 83-jarige weduwnaar die undercover gaat in een bejaardentehuis, weet de hedendaagse opnamen meesterlijk te verweven met oude familiefilmpjes en historische beelden van Gongora aan het werk als journalist. Zo ontstaat een prachtige, aangrijpende kroniek tegen het vergeten. Het is met gemak een van de ontroerendste films van het jaar.

Belinda van de Graaf in Trouw 15/11/2023