Karakter

Het verhaal

Karakter vertelt over de strijd tussen de tirannieke deurwaarder Dreverhaven en zijn ‘onwettige’ zoon Jacob Willem Katadreuffe.  Nadat Joba, de meid van Dreverhaven en de moeder van Katadreuffe, de dominante deurwaarder heeft afgewezen stelt hij alles in het werk om zijn bastaardzoon te dwarsbomen.

Als het eerste zakelijke avontuur van Katadreuffe mislukt, belandt hij in een gerenommeerd advocatenkantoor.  De ambitieuze jongeman vindt er zijn levensdoel en wil per se advocaat worden. In onverzettelijkheid evenaart Katadreuffe zijn vader, die zijn zoon tellkens weer tot noodlottige daden noodzaakt.  Gedreven door de doem van het verleden bereidt Katadreuffe zich voor op een onvermijdelijk treffen met de man met wie hij door het bloed verbonden is.

Situering

Karakter moest het Nederlandse antwoord op Daens worden.  Voor zowel regisseur als cameraman betekende Karakter hun langspeelfilmdebuut.

De roman ‘Karakter’ behandelt universele waarden van alledag.  Dat de film desalniettemin in de periode van 1903 tot 1934 is gesitueerd had voor de maker een duidelijke reden: een vader was toen nog een vader, een moeder een moeder.  De hoofdrolspelers zijn in hun communicatie geblokkeerd en dreigen ten onder te gaan aan het onvermogen hun emoties te uiten.  Het is het eeuwige verhaal van iemand die aan zijn afkomst wil ontsnappen, die probeert zich aan zijn ouders te ontworstelen.

Scenario, boek en regie 

De roman ‘Karakter’ van Ferdinand Borderwijk, verschenen in 1938, is een klassieker in de Nederlandse literatuur.  Mike Van Diem behield dezelfde titel.  Toch is het scenario niet zozeer een nauwgezette vertaling van het boek dan wel een uitgangspunt voor het verhaal dat Van Diem wilde vertellen.

Met het heilige ontzag voor de literaire bron moest het, volgens Van Diem, maar eens afgelopen zijn.  Aan Borderwijk recht doen was verre van zijn bedoeling.

Katadreuffe’s zelfstudie is gericht op het worden van een persoon met karakter, een man die herkenbaar is als een individuele identiteit én als een volwaardig lid van de samenleving.  Hij werkt aan zichzelf met opoffering van alles wat zijn doel – hogerop komen – in de weg staat.  De personages hebben in het boek van Borderwijk geen innerlijk leven.  Ze gehoorzamen drijfveren.  De roman beschrijft dus alleen maar uiterlijkheden, wat het voor film erg geschikt maakt.  Het innerlijke wordt getòònd in de uiterlijke overdrijving van de karakters.

Van Diem plaatst de gespannen verhouding tussen de vader en de zoon centraal waardoor alles wat in het boek met ‘doel’ te maken heeft, in de film verschuift naar ‘doem’. In het boek roept Dreverhaven – vrij geloofwaardig – uit dat hij door zijn uitlatingen heeft meegewerkt aan de carrière van zijn zoon.  In de film wordt die bewering een lachertje.  Katadreuffe boekt succes ondànks, niet dankzij zijn vader.  Dreverhaven loopt over van zelfhaat en reageert zijn mislukkingen af op anderen.  Na een op de klippen gelopen plan vergrijpt hij zich – niet geheel tegen haar zin – aan de huishoudster Joba.  Omdat zij weigert met hem in het huwelijk te treden zet hij een massa burgers op straat.  Wat Dreverhaven ook onderneemt, het wordt gestuwd door het afreageren van een immense woede.  Dreverhaven is zijn eigen driftig karakter niet de baas.  Alles wat aan karakter in de roman positief is, wordt in de film grotesk verdraaid en vervormd waardoor zichtbaar wordt hoe verwoestend de gevolgen van dat karakter zijn.
Karakter is de eerste langspeelfilm van Van Diem.  Aan budget en visuele stijl is daarvan niet veel te merken.  Dat er werd gefilmd in Nederland, België, Polen en Duitsland heeft nergens een breuk veroorzaakt in opbouw of decors.  Van Diem was er integendeel wel voor beducht dat de psychologische lading van het verhaal in de schaduw zou staan door het spectaculaire uiterlijk van de film.  Volgens de regisseur ligt de oplossing bij het voortdurend vasthouden aan het verhaal dat moet verteld worden: “Zowel wat casting, scenario als fotografie of montage betreft, is het noodzakelijk altijd het verhaal voor ogen te houden.  Ondanks alle franje moet er een duidellijke dramatische motor zijn die de kijker voortstuwt.” 

Bespreking 

De beeldtaal is vlot, maar theatraal.  De beelden worden overdadig ondersteund door de zwaarmoedige muziek van Paleis van Boem.  De elegante en energieke regie levert oerdegelijke vertolkingen op van een gekwelde Katadreuffe en van een granieten Decleir.  De film ziet er behoorlijk indrukwekkend uit en benadert de gestalte van een epos dat zich afspeelt in het Rotterdam van de jaren twintig.

                                                                                 Nico Krols, medewerker KFL-Antwerpen