Io Capitano

De Italiaanse Gomorra-regisseur Matteo Garrone kijkt voorbij de grenzen van zijn vaderland met Io capitano, een soms magisch-realistische film over de vluchtelingencrisis.

Van Matteo Garrone zijn we het gewend dat hij de wurggreep van de maffia toont. In Cannes kreeg de Italiaan destijds de juryprijs voor Gomorra , zijn verfilming van Roberto Saviano’s onderzoek naar de Napolitaanse camorra. Met meer ruimte voor ontroering liet hij vijf jaar geleden in Dogman zien hoe de aimabele uitbater van een hondensalon klappen van de maffia moest incasseren. Ontkomen was er niet bij.

Maar geweld en afpersing hebben meer dan één gezicht. Met Io Capitano kijkt hij naar een van de urgente vraagstukken van vandaag: de migrantenstroom naar Europa en zijn slachtoffers. Garrone begeeft zich op nieuw terrein met een bewogen film die in soms magisch-realistische droomscènes over de odyssee van twee jonge Senegalezen verhaalt. Zonder de hardheid ervan uit te buiten, toont hij hoe zo’n onwezenlijke tocht hen vergaat.

Groot avontuur

Dat hij hun leven in Senegal niet – typisch westers – tot een droef lot herleidt, valt meteen op aan de luchtige, zeg maar gerust opgewekte sfeer waarin we kennismaken met Seydou en Moussa, neven en beste vrienden. Tienerjongens zoals je die op elk continent vindt: koppig, lief voor hun omgeving en vreselijk naïef. Dat het hen ontbreekt aan wereldwijsheid zal hen duur komen te staan.

Op kousenvoeten biecht Seydou aan zijn moeder op hoe hij droomt van een leven in Europa. “Zovelen hebben het daar gemaakt en helpen nu hun familie hier.” Ze reageert boos, onderhuids is ze doodsbang. Dat hij zich niet zomaar op andere gedachten zal laten brengen, beseft ze zelf ook wel. “Weet je hoeveel mensen zijn omgekomen op zee?” Een traan rolt bijna onmerkbaar over haar wang. De energieke soundtrack doet je het voorval haast meteen vergeten, zoals ook Seydou de discussie gauw wil uitwissen. “Ik maakte maar een grapje.”

Garrone kijkt met Seydous naïeve blik naar die wereld, niet met de onze. De kijker weet wat hem boven het hoofd hangt, zijn moeder weet het ook. Maar hij wuift die verhalen weg. Hem wacht een groot avontuur, zo gelooft hij, en finaal een beter leven.

Luikenaar

De cineast baseerde de film op het migratieverhaal van een vijftal mensen dat de oversteek van Afrika naar Europa maakte. Een van hen is Amara Fofana, vandaag een Luikenaar die in 2014 vertrok uit Guinee en uiteindelijk in een boot met enkele honderden vluchtelingen de Middellandse Zee zou overvaren. Hij was toen amper zestien.

Vluchtelingendrama’s schrikken er zelden voor terug om snoeihard uit te pakken. Garrone weigert om zo de kijker voor zich te winnen. Hij verkiest empathie boven de confrontatie. Liever laat de Italiaan de ontzetting in de ogen van Seydou en Moussa spreken, dan dat hij het geweld in beeld brengt.

In Seydou Sarr en Moustapha Fall vond hij twee kerels zonder acteerervaring, die goed weten wat ze spelen. De twee spreken overwegend de West-Afrikaanse taal Wolof, voor Garrone zat er niets anders op dan te vertrouwen op hun lichaamstaal.

Io Capitano vindt soms humor waar niemand die durft te zoeken – de paspoortcontrole op de grens met Libië krijgt onbedoeld iets hilarisch. Vooral is het een fragiele film die in zijn benadering van een heftige thematiek menselijkheid vooropstelt. Met warme kleuren schildert de filmmaker soms surrealistische taferelen. Wil je zo’n barre tocht overleven, moet je al eens je toevlucht nemen tot je verbeelding.

Ruben Aerts in De Standaard 9/1/24