Insomnia

Gesprek met Christopher Nolan tijdens het International Edinburgh Film Festival 2002

Nico Krols voor De Morgen [ingekorte versie]

Voorlopig overzicht van een blitzcarrière

Al is hij zich er terdege van bewust dat de steile klim van zijn carrière hem door weinigen is voorgedaan, slaap zal hij er niet voor laten. De Britse regisseur Christopher Nolan (32) is de kalmte zelf tijdens het gesprek. Zijn filmloopbaan spreekt tot de verbeelding van de jonge aspirant-filmmakers die massaal op het festival komen opdagen. Straks verschijnt zijn derde langspeelfilm insomnia met Al Pacino en Robin Williams, zijn eerste mainstream-project waaruit een al even grote vastberadenheid spreekt als uit zijn twee vorige films following (1998) en memento (2000).

“Onzekerheid helpt niet als je films wil maken. Als tiener maakte ik reeds talloze achtmillimeter-filmpjes met action-manfiguurtjes,” vertelt Nolan, “experimenten zonder al te veel narratieve ontwikkelingen (lachje). Pas toen ik Engelse literatuur aan de University College London studeerde, begreep ik hoe je een sterke visuele expressie met een narratieve lijn kon combineren.”

Hoewel Nolan geen filmschool heeft gevolgd, maakte hij following helemaal zelf, met zo goed als geen budget en volledig vertrouwend op zijn ervaring met acht- en zestienmillimeterkortfilms. “Het festivalsucces van following heeft me wel gestimuleerd. Op de festivals ronselde ik bij het publiek al geld voor mijn volgende project. Kort na following was ik memento beginnen schrijven op basis van het kortverhaal van mijn jongere broer Jonathan. memento was een bijzonder grote stap. Het verschil tussen een film met een klein budget die je met vrienden maakt en een film die vijf miljoen dollar kost, is angstaanjagend. Of het nu om een independent gaat of niet, ik vond het zeker niet altijd even leuk. Je moet álles motiveren in functie van het geld dat anderen je geven. Begrijpelijk, dat wel. Pas zodra alles gepland was, kon ik me weer amuseren. Het is dus niet zo dat ze je even een cheque van vijf miljoen dollar uitschrijven. Dat is veel geld, maar het is ook weer niet van die grootte om veel promotie te maken en makkelijk de markt te bereiken. De sprong van onafhankelijk werken naar het filmen van insomnia voor de Hollywoodbonzen – ook al was het budget nu vijftig miljoen – vond ik minder groot. Je hebt dan al eens gewerkt met het geld van anderen. Compromissen? Die moet je altijd sluiten. Bij een klein budget moet je toegeven omwille van de praktische kant: technisch is niet alles mogelijk. Bij een grote film probeer je het verhaal relevant te houden, ook al moet je soms je geldschieters tevreden stellen als ze vrezen dat het grote publiek niet alles zal begrijpen. Het hele script van mijn tweede film memento was voor de acteurs makkelijk te lezen omdat het helemaal in de ik-persoon was geschreven. Guy Pearce die de hoofdrol voor zijn rekening nam, zag bij de eerste lezing onmiddellijk wat het zou worden. De producers daarentegen vonden het ondoordringbaar. Het scenario legt niks uit. Ik veronderstel dat je inderdaad op het publiek moet kunnen vertrouwen dat het een mysterie in het verhaal toelaat. Voor producenten houdt dat een risico in. Net als in insomnia geef ik een heleboel antwoorden op een heleboel vragen, maar er blijven er evenveel onbeantwoord. Ik geef liever geen antwoorden op de vragen waarvan ik wil dat de film ze juist blijft oproepen. Geen comfort, geen controle, geen uitleg. Ik wil het publiek niet opleggen hoe het de film moet opnemen. Van literatuur wordt zo makkelijk aanvaard dat het mysterie vergroot wordt, waarom zou film dat niet mogen?”

[…]

insomnia lijkt een ouderwetse politiefilm, maar niet met een moraal die het publiek doorgaans van de held verwacht. “De personages zijn koud – het verhaal omarmt hen niet – maar ik heb wel geprobeerd in hun hoofd te kruipen. En nee, ik vel geen oordeel over hen.” Nolan mag dan veel aandacht schenken aan de inhoud en de structuur van zijn films, aan stijl en een zekere cool ontbreekt het de beelden niet. “Ja, maar ik doe m’n best om de beelden niet alleen te gebruiken om te laten zien wat ik kan. Ik probeer de camera niet ergens te plaatsen als hij niet dáár moet staan. Het is een heel leuk stijleffect om een whip-pan uit te voeren (camera vliegensvlug zwenken), maar ik doe het nooit. Het legt de nadruk op het filmproces, niet op de film. Het ontneemt de aandacht van het verhaal. En áls ik een whip-pan gebruik, zal ik ervoor zorgen dat je hem niet opmerkt.” Nolan geeft graag toe dat hij veel aan de acteurs te danken heeft. “memento was een puzzel, maar was toch ook voor een groot publiek geschikt omdat hij emotionele waarde had. Dat is de verdienste van Guy Pearce. En voor insomnia kon ik werken met de beste acteur die ik voor die rol maar kon bedenken. Al Pacino heeft alles in zijn ogen wat niet gezegd moet worden. Ik wilde ook een ster die de bagage heeft om het publiek snel mee te slepen. Het wordt dan sneller met de bevreemding van het hoofdpersonage geconfronteerd, die in insomnia essentieel is. Al Pacino doet veel theater. Hij wéét hoe het publiek hem ziet. Hij heeft nooit iets ingebracht tegen dit personage dat als het ware oplost. Toen hij aan boord van ons project stapte, kwamen andere uitstekende acteurs natuurlijk makkelijker over de brug. Robin Williams is niet alleen een komiek, maar doet ook drama. Hier konden we hem eindelijk eens iets anders laten doen en hem laten overkomen als Jan met de Pet in plaats van als de grote uitzondering. Hij speelt de moordenaar die door Al Pacino wordt achternagezeten. Hij moest zo natuurlijk mogelijk overkomen omdat dat is wat over moordenaars gezegd wordt: dat ze zo’n gewone mensen zijn.”

insomnia is een remake van de gelijknamige Noorse film van Erik Skjolbjaerg uit 1997. “Aanvankelijk wilde ik het niet regisseren. Ik zou alleen het script schrijven, maar iemand van de studio had er al aan gewerkt. Ik moest toegeven dat haar werk perfect mijn idee was voorgebleven. Toen Skjolbjaerg met onze ingrepen instemde, heb ik toegehapt. Vooral producer Steven Soderbergh (regisseur van traffic en ocean’s eleven) kreeg de studiobazen zover om het script te lezen en de oorspronkelijke film te bekijken. Hij was eveneens de ideale persoon om mij te begeleiden van de independent- naar de mainstream-markt. Hij had immers zelf die weg afgelegd. Het straffe is dat hij zich bij zijn keuze om de film door mij te laten maken niet op memento baseerde, maar op following. Hij moet hem op één of ander festival bekeken hebben, want een echte release heeft following nooit gekregen. insomnia was al in productie voor memento in de zalen speelde. De periode tussen postproductie en release duurt tergend lang. De afgelopen drie projecten liepen zowat door elkaar. Al bij al en als ik er vandaag op terugblik, is mijn carrière snel omhoog geschoten, maar geloof me, op het moment dat je aan het werken bent, voel je daar niks van.”