In the Valley of Elah

Paul Haggis (Crash) vertelt in In the Valley of Elah een woest ingehouden verhaal over de reus die mensen onder de voet loopt op het slagveld. En lang daarna.

De telefoon gaat. Iemand vraagt Hank Deerfield (Tommy Lee Jones) waar zijn zoon is en dat hij zich moet melden voor morgenochtend. Anders wordt hij als deserteur beschouwd. “Ik wist niet dat mijn zoon al terug is uit Irak”, zegt Deerfield. De volgende ochtend vertrekt hij naar de plaats waar Mike gestationeerd is, om uit te zoeken wat er is gebeurd. Iets gruwelijks, blijkt. Maar niet alleen met zijn zoon.

Het symbool voor de ongrijpbaarheid van oorlog zijn de restanten van videofragmenten op Mike’s telefoon. Losse seconden film, verstoord, krakend, moeilijk betekenis aan te ontlenen. Een prachtige filmische keuze. Je kunt ze ook zien als een van de genrekenmerken van de whodunit, net als het gedoe over wie jurisdictie heeft, de politie of het leger, of over wie op welk uur in welke striptent belandde, en de grappen van collega’s aan het adres van rechercheur Emily Sanders (Charlize Theron). Maar die genrekenmerken zijn details.

Toen Haggis in 2004 Crash regisseerde, durfde hij weinig ongezegd te laten want niemand mocht zijn boodschap over etnische vervreemding missen. In In the Valley of Elah is hij zelfverzekerder en wordt de essentie van het verhaal niet uitgesproken. Maar de boodschap is des te duidelijker.

Hank Deerfield begrijpt door zijn zoektocht een beetje wie zijn zoon was, of wie hij was geworden. Op hetzelfde moment begrijpt hij, en wij met hem, dat er iets verschrikkelijk is misgegaan. Net voor het einde, in een zeldzaam ijzingwekkende scène in een verhoorruimte, wordt duidelijk wat de hele tijd al in de lucht hing: wat oorlog kan doen met de mensen die vanuit welke motieven dan ook in gevechten belanden en dat we niet bestand zijn tegen de horror van het slagveld. Dat verhaal kenden we al, maar Haggis en zijn acteurs vertellen het met uitgestreken gezicht en dat maakt dat je bevroren in je stoel zit als je beseft wat in die verhoorruimte over tafel gaat. En wat dat betekent.

Tommy Lee Jones is formidabel als Deerfield. In the Valley of Elah schetst vooral zijn groeiende besef dat hij de wereld te eenvoudig inschatte, dat er iets is waar hij geen grip op kan krijgen, dat zich niet laat beteugelen, dat te groot en chaotisch en willekeurig is. Haggis en cameraman Deakins geven dat extra nadruk door scènes in het donker te laten spelen, onder blauw koud licht, nergens valt ook maar iets van glamour te bespeuren: de werkelijkheid is rauw en slecht verlicht en dus niet te overzien.

Nico Krols – Bewerkt uit De Filmkrant – Ronald Rovers, februari 2008, nr. 296.