Howards End

De regisseur

De nu 64—jarige Amerikaanse regisseur slaagt er perfect in de roman van E. M. Forster HOWARDS END om te toveren tot een elegant kijkspel rond tegenstellingen tussen de bekrompen wereld van de bourgeoisie (het materiële) en die van de vrije, artistiek—literaire wereld (het geestelijke). Het is de derde verfilming van een Forster—roman, na A ROOM WITH A VIEW (1985) en MAURICE (1987), door het trio Ismail Merchant (producent), Ruth Prawer- Jhabvala (scenariste) en James Ivory. Ivory is een specialist van literaire verfilmingen. Dit bewees hij met o.a. THE EUROPEANS (1978), THE BOSTONIANS (1983), QUARTET (1989) en MR AND MRS BRIDGE (1990).

Vaak filmt Ivory afstandelijk met bijzondere aandacht voor de schoonheid van de beelden. In de adaptatie van de Forsters romans vond hij echter de geschikte combinatie van artistieke reflectie met sociopolitieke achtergronden. Hierdoor wint zijn filmwerk aan speelsheid en scherpe duiding. HOWARDS END is een treffend mengsel van romantiek en ironie, een briljant en evenwichtig meesterwerk met intelligente dialogen en uitmuntende vertolkingen.

Inleiding op het filmverhaal

Howards End speelt zich af in het post-Victoriaanse Engeland, einde XI Xe eeuw en de periode voor de eerste wereldoorlog. Centraal staat de tegenstelling tussen twee Engelse families. De conservatieve Wilcox familie, met Anthony Hopkins als patriarch, incarneert het materialisme van de Britse handelsburgerij; de commerciële activiteiten van de zelfgenoegzame, rijke Wilcox zijn stevig verankerd in het Britse koloniale imperialisme van vorige eeuw. Tegenover deze familie staan de liberale Schlegels, met Emma Thompson als leidende figuur, fijngevoelige, intellectueel hoogstaande en sociaal gerichte mensen, maar minder energiek in hun optreden. De geestelijke verbinding tussen beide polen van de Britse burgerij wordt gelegd door de zieke maar schrandere Mrs Wilcox. Zij compenseert de koele zakelijkheid van haar echtgenoot met haar intuïtief aanvoelen van de eenheid tussen mens en natuur. De gehechtheid van Ruth Wilcox aan land, traditie en gezin botst op het eerste gezicht met de feministische opvattingen van de Schlegel-zusters. Toch groeit er een diepe verbondenheid tussen de stervende Ruth Wilcox en de oudste Schlegel-dame.

Beide ervaren een bijna mystieke eenheid tussen hun eigen gevoelens, het licht van de sterrenhemel en de geuren en kleuren in de natuur. Er is nog een derde familie in het verhaal: de arme bediende Leonard Bast wil intellectueel hogerop maar ondergaat de sociale uitbuiting en de klassentegenstellingen van die tijd.

Dat een geestelijke en materialistische wereldbeschouwing kunnen samengaan bewijst het huwelijk van de autoritaire Henry Wilcox met eerst de geestelijk ingestelde Ruth en daarna met Margaret Schlegel. De post-Victoriaanse wereld met zijn koloniale overheersing en onrechtvaardig klasseonderscheid glijdt naar zijn ontbinding toe. Dit uit zich vooral in het brutale machtsmisbruik van de zoon van Ruth en Henry Wilcox. Het manifesteert zich ook in de impulsieve opstandigheid van de jonge intellectuelen zoals Helen Schlegel. Zij aanvaarden niet meer die streng geordende samenleving, die gevoelens onderdrukt, die tot een onhoudbaar keurslijf is verworden.

Op handige wijze weet Ivory het huisvestingsprobleem tot een van de verhaalelementen te maken: het drijft de Schlegels en de Wilcoxs naar elkaar. Het Victoriaanse landgoed ‘Howard’ ligt aan de zoom van het Engelse platteland en vormt zo het eindpunt van de dorpsbebouwing. Maar die ligging suggereert ook de teloorgang van een negentiende-eeuwse samenleving.

Enkele beschouwingen

HOWARDS END is een filmer varing die je niet licht vergeet, vooral als je van literaire verfilmingen houdt. Het is geenszins pure nostalgie over de charmes van een intussen ver verleden. De film laat je menselijke drama’s mee beleven die vaak het gevolg waren van het heersende samenlevingspatroon. Ivory neemt de tijd om elk personage op een geraffineerde wijze te schetsen, en dit in een sublieme sfeer en beeldenrijkdom. Zo laat hij je de mystieke gevoelswereld van Ruth Wilcox aanvoelen door deze te plaatsen in het vale licht van de vallende avond of een nevelige ochtendn tussen diepbruine kastanjelaars, het groene vochtige gras en lilablauwe veldbloemen. Ivory geeft de acteurs de kans hun talent te tonen.

De film is in feite het verhaal van drie vrouwentypes en -generaties. Vanessa Redgrave als de etherische Ruth is een excentrieke oudere vrouw, oog in oog met de dood, die zich op haar vrouwelijke intuïtie laat drijven. In haar verschijning legt ze een glimp van haar fysieke pijn en de naderende dood, maar haar geestelijke kracht overheerst. Margaret Schlegel moet uit lectuur en studie van de theosofie halen wat Ruth intuïtief bezat. Emma Thompson slaagt erin als Margaret meer dan een emotionele toets te bespelen.

De derde vrouw, Helen Schlegel, wordt vertolkt door Helena Bonham Carter. Zij is de verpersoonlijking van de impulsieve vrouwelijkheid, die in opstand komt tegen de hypocrisie van haar tijd en die op haar eigen sensuele manier de passionele liefde beleeft.

Ivory schonk ons met HOWARDS END ijzersterke, klassieke cinema. Hij weet dat ééndimensionale karakters niet bestaan, dat geluk, liefde, drama nauw met elkaar verbonden zijn. Hij bezit bovendien het talent om doorheen details in een prachtige beeldtaal werelden van verschil— lende levensvisies te suggereren.

Paul De Vries, aalmoezenier KFL—Antwerpen