Hidden Agenda

Regisseur

Ken Loach heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij meer belangstelling heeft voor het onderwerp dat hij verfilmt dan voor het filmmaken zelf. In televisiefilms, meestal gedramatiseerde documentaires, toonde hij in de revolutionaire jaren zestig zijn sociale en politieke bewogenheid. Zo maakte hij in 1967 samen met de scenarioschrijver van deze film, Jim Allen, een schrijnend verslag van de stakingen van de dokwerkers in Liverpool. Zijn fictiefilms blijven trouw aan de documentaire filmstijl en handelen over onderdrukte kleine mensen uit de arbeidersklasse: Kes, Family Life, Looks and smiles,

“Als je het geluk hebt films te kunnen maken, is het van belang verhalen te vertellen die nooit verteld worden. Een stem te geven aan hen die nooit gehoord worden.”

In zijn jongste film confronteert Loach zijn landgenoten met hun grootste taboe: de Ierse kwestie, de houding van de Britten in Noord-Ierland.

Op het filmfestival van Cannes 1990 reageerde de Engelse pers dan ook woedend: “pro IRA” concludeerden zij. ‘ ‘Nee, zegt Loach, het gaat over de verwording van de Engelse democratie.” In Engeland werd de film gesaboteerd door hem te negeren. De pers noemde het een saaie film en brak het thriller-aspect door de afloop te verraden.

Zegt Loach . “Het is zo’n gemanipuleerde samenleving tegenwoordig, door de televisie, de pers. De Ierse kwestie is altijd afgeschilderd als het simpelweg bestrijden van het terrorisme. Nooit werd ingegaan op het corrumperende effect van de Britse aanwezigheid in Ierland. Op het feit dat er een oorlog gaande is, die blijft voortwoeden zolang de Britten weigeren te onderhandelen met Sinn Fein. En zolang republikeinen in het Zuiden het bestaan van de nationalisten (Unionisten) in het Noorden ontkennen. Als niemand naar je luistert en er al jaren een leger op je stoep bivakkeert, wat doe je dan ? Zo recruteert het IRA zijn leden en er komt geen einde aan het geweld.”

Scenario

Loach baseerde zijn film op twee waar gebeurde feiten. In de eerste plaats op een officieel onderzoek naar wat heet de ‘shoot-to-kill policy’ van de RUC (Royal Ulster Constabulary, de Noord-Ierse politie). Deze strategie liet de politie toe onmiddellijk te schieten op mensen die verdacht werden van terroristische activiteiten. Zo werden heel wat mensen gedood, die niets misdaan hadden. De Engelse politieman John Stalker onderzocht de zaak en haalde dermate veel belastend materiaal aan dat hij schielijk van het onderzoek werd afgehaald. Zijn rapport verdween in een bureaulade. Stalker zelf nam uiteindelijk ontslag uit het politiekorps.

De tweede poot waarop Loach zijn film bouwde, waren de duistere activiteiten van de Britse geheime diensten. Via een afdeling psychologische oorlogsvoering —opgezet om het moreel van buitenlandse agressors te ondermijnen— startten ze lastercampagnes tegen Engelse politici die als te slap werden beschouwd voor een sterk Engeland. Daarvan zouden zowel Labourleider Wilson als de leider van de conservatieven Heath het slachtoffer worden. Maggie Thatcher profiteerde ervan. Loach verbindt die twee verhaaldraden in een fictiefilm.

De bekende scenarist Jim Allen plaatst de gebeurtenissen in het rumoerige Belfast in het begin van de jaren tachtig. Jurist Paul Sullivan, lid van een Amerikaanse onderzoekscommissie ter verdediging van de mensenrechten wordt samen met Frans Malloy, een IRA—sympathisant in een wagen neergeschoten. Het onderzoek naar politionele ondervragingspraktijken was juist afgesloten met een bezwarend rapport. Het officiële politieverslag over hun dood is evident een flagrante leugen. Ingrid Jessner, vriendin van Paul, lid van dezelfde organisatie, twijfelt sterk aan de gegeven verklaring. Londen stuurt de vermaarde Scotland Yard inspecteur Peter Kerrigan voor onderzoek. Beiden trachten de waarheid te achterhalen. Op hun zoektocht stoten ze op verbijsterende onthullingen, voornamelijk omtrent connecties en medeplichtigheid tussen politie, geheime diensten en politiek. De inzet van alles blijkt een (voor enkele conservatieve topfiguren erg comprornitterende) cassette te zijn die Harris —een lang geheimzinnig gehouden figuur— aan Paul Sullivan gaf. Deze Harris is een ondergedoken vroegere officier uit de Britse geheime diensten.

Bespreking

Hidden Agenda is een meesterlijke, politieke thriller met rake karaktertekening, sobere levensechte vertolking en volgehouden spanning. In de generiek krijg je een prachtig voorbeeld van de koele documentaire filmstijl van Ken Loach die de kern van het probleem in Noord-Ierland blootlegt. Na een panoramisch zicht op het vredige, groene, Ierse landschap hoor je en zie je twee citaten: van een Ierse vrijheidsstrijder en van M. Thatcher:
“Het recht op het bezit van Ierland / van de zon tot het centrum / zowel moreel als materieel / behoort toe aan de bewoners van Ierland”
en
“Noord-Ierland hoort bij het Verenigd Koninkrijk, / net zoals mijn kiesdistrict.”

Volgt dan een zicht op Belfast. De traditionele stoet van de Unionisten marcheert met muziekkorpsen door de straten. Engelse soldaten met stengun in aanslag patrouilleren en kruisen Noord-Ierse politieagenten. Nieuwsgierige toeschouwers kijken naar de voorbijtrekkende stoet. In een huis aanhoren de leden van een Amerikaanse organisatie voor mensenrechten het getuigenis van onlangs vrijgekomen Ieren die allerlei folteringen doorstonden bij hun ondervraging. Jurist Paul Sullivan, lid van de liga, ontvangt aan de deur van het huis een pakje van een gespannen om zich heen kijkend man. Onmiddellijk daarna wordt deze man achtervolgd door drie geheime agenten. Hij ontsnapt op het nippertje. Intussen marcheert de stoet verder. Kijkend door het raam zegt Ingrid “Stammenrituelen; het doet me denken aan het Chili van Pinochet.” Hier eindigt de generiek.

De spanning in deze thriller wordt gedragen door twee mysterieus gehouden figuren: wie is Harris? wie is die kalende Engelsman die na de moord de cassette opeiste? en wat staat er op die cassette?

Wat Loach ons wil duidelijk maken, komt vooral tot zijn recht in volgende taferelen:

• de persconferentie met het bezwarend rapport van de. mensenrechtenliga. Is Groot Brittannië wel echt zo’n democratisch land ?
• het gesprek in de auto tussen Malloy en Sullivan: alles begon in 1169. Opstand van de Ieren tegen de Engelse bezetter. Die strijd duurt nu nog voort …
• het gesprek in de republikeinse pub tussen Ingrid, Kerrigan en Harris. Schokkende onthullingen over de praktijken van de Britse geheime diensten.
• de confrontatie in het kasteel van de conservatieve topfiguur Sir R. Neil, met de chef van de geheime dienst Alec Nevin en Peter Kerrigan. Zegt Neil “Ten bate van het systeem is machtsmisbruik soms noodzakelijk.
• de slotconfrontatie Ingrid – Kerrigan.

Loach toont aan hoe misbruik wordt gemaakt van de media: verdraaide berichtgeving, chantage met foto’s, morele druk,

Dit is een thriller met politieke visie: Loach klaagt onrecht aan.

Nog in januari 1991 werden twee jonge Ieren neergeschoten volgens stelregel shoot-to-kill. Er volgde geen onder.zoek. Ooggetuigen zagen dat de jongens niets verkeerd deden. Maar M. Thatcher reisde over de hele wereld om er even te zeggen hoe landen zich moeten gedragen om democratisch te zijn…

samengelezen door Paul De Vries, aalmoezenier KFL—Antwerpen