Gran Torino

Voor de Globes- en de Oscarprijzen was filmlegende Clint Eastwood dit jaar niet genomineerd. Niet dat de inmiddels 78-jarige acteur en regisseur er een zilvergrijs haar minder door heeft: met zijn jongste film Gran Torino heeft de opvallend bedrijvige Eastwood zijn grootste Amerikaanse kassucces ooit binnen. Of om het met de woorden van Walt Kowalski te zeggen, de stugge racist die hij in Gran Torino vertolkt: ‘Halle’fucking’lujah!’

Voor de release van dit uitstekende en rijk gelaagde drama over racisme, geweld, religie en wraak had Eastwood laten verstaan dat Gran Torino zijn laatste film als acteur zou zijn. Al zegt hij nu dat dit niet noodzakelijk waar hoeft te zijn. Daar kunnen we alleen maar tevreden mee zijn. Want het plezier van het kijken naar Gran Torino, Eastwoods 29ste film als regisseur, is voor een groot deel te danken aan zijn doorleefde en bij momenten heel grappige vertolking. Momenteel is Eastwood trouwens bezig met een soort biopic over de Nelson Mandela van na de apartheid (waarvoor hij diens zoon castte).

Clint speelt Kowalski, een van zijn zonen vervreemde oorlogsveteraan en gepensioneerde fabrieks­arbeider. En of hij nu voortdurend gromt als een bulldog of obscene racistische verwijten naar het hoofd slingert van zijn buren (Aziatische immigranten), de bejaarde Eastwood zet hier opnieuw een glans­prestatie neer. Daarbij verstopt hij zijn taai, maar sterk vermagerd lichaam of de rimpels op zijn diep doorploegd gelaat niet.

Vijf argumenten waarom Gran Torino speciaal is en de actiester en acteur/regisseur het laatste mythische icoon van Old Hollywood is.

Van de Man With No Name in Sergio Leone’s western A Fistful of Dollars (1964) over mentor Don Siegels urbane wraakthriller Dirty Harry (1971) tot zijn elegische cowboyfilm Unforgiven (1992): Eastwood refereert in zijn films vaak op een slimme en speelse manier aan de stilzwijgende en onverstoorbare personages die hij in de loop van zijn carrière gespeeld heeft. In Gran Torino is dat niet anders. Kowalski is een soort chagrijnige variant op Harry Callahan, de racistische machocop uit de Dirty Harry-reeks. In plaats van naar een .44 Magnum grijpt hij nu terug naar een M1-geweer of een oud legerpistool om het recht in eigen handen te nemen of om een lokale gang van zijn oprit te verjagen. Zijn toorn en racisme is in de eerste plaats gericht op de lokale priester met babyface (Christopher Carley), een vriend van zijn pas begraven vrouw, en tegen zijn buren, een familie van Hmongimmigranten, Aziaten uit Laos, Thailand en omstreken die tijdens de Vietnamoorlog aan de zijde van de VS vochten.

John Wayne, net als Eastwood onlosmakelijk verbonden met de westernmythologie, is lange tijd dé viriele belichaming geweest van het Amerikaan-zijn, de mannelijkheid en de oude en traditionele waarden van de VS. Het zijn thema’s waar Eastwood ook in Gran Torino prachtig en complex naar teruggrijpt. Kowalski’s vaste stek is zijn stoel, op zijn fier met de Star and Stripes versierde houten veranda van zijn bescheiden rijwoning met netjes getrimd gazon. Zijn labrador ligt aan zijn voeten, de goedkope blikjes werkmansbier Pabst Blue Ribbon binnen handbereik. Maar wat hij rondom zich ziet, bevalt hem niet: een buurt die langzaam verpaupert en door immigranten ingenomen wordt. Maar net als je denkt dat Eastwood precies als in de Dirty Harry-serie weer opnieuw gaat flirten met het politiek incorrecte en het thema van de wraak, gaat hij datzelfde racisme en geweld deconstrueren. Zoals hij in Unforgiven afrekende met zijn mythische status als revolverheld, zo trekt hij hier ergens louterend een streep onder zijn vroege urbane en ‘moraalloze’ actiethrillers.

Wervelende speciale computereffecten of superhelden in cape en spandex: voor Hollywood is dat het nieuwe manna. In een Eastwoodfilm kom je ze evenwel niet snel tegen. En zie: Gran Torino is misschien wel de meest actuele Amerikaanse film over diezelfde Amerikaanse maatschappij die momenteel in de bioscopen te zien is. Er is het thema van het geweld, religie, maar ook dat van de lelijke littekens die een oorlog op de ziel achterlaat én dat van de crisis in de auto-industrie. Gran Torino is gesitueerd in Detroit, het fel door de crisis geplaagde epicentrum van de Amerikaanse wagenindustrie. En wat doet Kowalski? Hij sakkert op zijn zoon omdat die met een Japanse wagen rondrijdt, terwijl hij zelf niets anders doet dan zijn groene Gran Torino oppoetsen, een Fordmodel uit 1972 met Cobramotor waarvan hij het chassis eigenhandig in de Fordfabriek in elkaar stak.

Het met scherpe dialogen doorspekte scenario van het door Warner Bros en Eastwoods eigen productiemaatschappij Malpaso geproduceerde Gran Torino is van debuterend scenarist Nick Schenck, gebaseerd op zijn contacten als fabrieksarbeider met Hmongfamilies. In de cast vind je ook nieuwkomers terug als Bee Vang en Ahney Her, in de rol van de tieners en buren die Kowalski gaat beschermen en voor wie hij een soort surrogaatvader wordt. Maar voor de rest heeft Eastwood zich opnieuw laten omringen door zijn vaste ploeg van medewerkers zoals Tom Stern (fotografie) en Joel Cox en Gary D. Roach (montage), mensen waar hij al meer dan dertig jaar mee samenwerkt. Zoals al zijn recente films is Gran Torino dan ook ultraklassiek, maar tegelijk zodanig scherp en efficiënt sober uitgebeend dat het een serene klassieke elegantie krijgt.

Hoeveel acterende regisseurs of regisserende acteurs die het oude Hollywoodsysteem nog gekend hebben, schieten er trouwens nog over? Jack Nicholson en Dennis Hopper? Het zijn meer acteurs dan prominente regisseurs. Warren Beatty en Robert Redford? Beatty’s laatste film Bullworth dateert inmiddels van 1998 en die van Redford hebben nooit dezelfde briljante kwaliteiten gehad als die van Eastwood. Mystic River, Million Dollar Baby, Flags of Our Fathers, Letters from Iwo Jima en nu Gran Torino: de lijst van films die Clint recent draaide, wordt stilaan indrukwekkend. ‘Action!’, hoor je hem overigens zelden roepen op de set. Af en toe ‘Actione’, als hommage aan zijn leermeester Sergio Leone, nog zo een bewonderaar van de grote traditie van het klassieke Hollywoodvertellen.

Gran Torino is hyperactueel, met thema’s als de lelijke littekens van een oorlog en zelfs de crisis in de auto-industrie.

Door Luc Joris in De Morgen 25 februari 2009

Bewerking Nico Krols

Zie ook FilmMagie nr. 592