Gattaca

Situering

Gattaca is één van de eerste grote Hollywoodfilms over de effecten van het genetisch manipuleren van de menselijke beschaving. Regisseur en scenarist Andrew Niccol speculeert op de nakende mogelijkheden van de reprogenetica, het verbeterend ingrijpen in het genetisch materiaal van een baby nog voor de geboorte. De titel van zijn film Gattaca heeft hij afgeleid van de initialen G,T,C en A, wat in de wetenschap staat voor de componenten van de DNA-structuur.

De recente science-fictionfilms blijken systhematisch meer bekommerd om hun look dan om hun logica. Ze handelen liever over groteske ruimtewezens dan over menselijke species. Ze verheerlijken eerder een primitieve, fallische machtsontplooiing dan dat ze mediteren over de psychologische confrontatie met de nieuwe technologie. Sinds 2001 space odyssey, nu al dertig jaar geleden, zijn er ontstellend weinig regisseurs die consequent de klemtoon hebben gelegd op mentale aanpassingsverschijnselen. Gattaca is nochtans geen verhaal over een boosaardige Big Brother. Het is een concrete gevalstudie over een bedrijf dat de beste mensen wil recruteren om de beste service te garanderen. Bepaalde verzekeringsmaatschappijen in Amerika laten nu al beslissingen afhangen van genetische tests. In eigen land ontwikkelt, produceert en verkoopt Innogenetics – sinds kort succesvol op de beurs – hoogwaardige diagnostica. Aidstesten bijvoorbeeld. Straks misschien ook sollicitatietesten?

Het verhaal

In de film staat Gattaca voor een futuristisch bedrijf dat ruimte-expedities organiseert en coördineert. De strengste selectiecriteria gelden er. De prikklok is er bijvoorbeeld vervangen door een dagelijkse identiteitstest. Bij het binnenkomen van het gebouw volstaat een lichte druk op een detector om een druppeltje bloed af te staan, waarvan dan bliksemsnel de genetische samenstelling wordt gecontroleerd en vergeleken met het computerbestand.

In de onderkoelde Brave New World is genetische manipulatie op mensen net ingeburgerd. Vincent Freeman werd nog als een love child in utero verwekt, met als gevolg scheve tanden, linkshandigheid, een zekere mate van bijziendheid en geen al te atletisch uithoudingsvermogen. Zijn jongere broer begon wel in vitro en is dan ook de trots van zijn ouders geworden. Gattaca verhaalt de ambitie van de ‘invalide’ Vincent Freeman (let op de naam) om toch een plaats als ruimtevaarder te veroveren. Hij doet daartoe een beroep op de lichaaamsvochten van een door een ongeluk verlamde atleet, een man met een uitmuntende fysiek, waar hij bij woont. 

Regie en scenario

Andrew Niccol schreef en verfilmde met Gattaca zijn langspeelfilmdebuut (!). Niccol is eveneens de scenarist van the truman story van Peter Weir, de film die nu in de zalen speelt en overigens eveneens een absolute aanrader is.

Ondanks het uitgesproken science-fictiongegeven weet Andrew Niccol zich in Gattaca uitstekend te beheersen. Zijn visie op de Brave New World van weldra bestaat vooral uit een doorgedreven denkoefening en een aantal praktische tips om, eens het zover is, zelf de genetische terreur te slim af te zijn. Vanaf de semi-abstracte openingssequens met dwarrelende teennagels en huidschilfers in een klinisch blauwe douchecel, hanteert Niccol consequent het water, de oceaan als visueel referentiekader.

Het Gattaca-onderzoekscentrum is ondergebracht in een gebouw van Frank Lloyd Wright, het Marin County Civic Center. Ook in de verdere stilering opteerde Niccol voor het ‘klassieke futurisme’ van de jaren vijftig, in de plaats van zijn fantasie compleet op hol te laten slaan.

Het pak van Ethan Hawke is eerder van Armani dan van Gauthier (voor de ingewijden). De aparte haartooi van Uma Thurman – de onvermijdelijke love-interest van de film – verlenen haar de allure van een echte Hollywood-diva uit vervlogen tijden. Van begiftigde acteurs Ethan Hawke (Dead Poets Society, Reality Bites, Great Expectations), Uma Thurman (brak door als ‘inwijdelinge’ van John Malkovich in Liaisons Dangereuses, Pulp Fiction, Les Misérables – nu uit – ) en, misschien wel de talentrijkste van de drie,  Jude Law (Wilde, Midnight in the Garden of Good and Evil) zal u nog regelmatig horen.

Via allerlei details verwijst Niccol ook naar Hitchcocks klassieke nachtmerrie inzake reproductiedrift Vertigo. De interieurscènes doen erg denken aan The crowd van King Vidor, maar ook aan andere Hollywoodproducties over grote tecnobureaucratiën. Enkele scènes zijn voor een Hollywoodfilm van een verrassend fijne en dubbelzinnige humor voorzien. Meestal zijn die bestemd voor de jonge Brit Jude Law (in zijn zoveelste pedante enfant terrible rolletje), bijvoorbeeld wanneer hij een inspecteur overbluft bij een identiteitstest. Voor een zeldzame keer dus geen sciencefictionbarok in deze toekomstparabel.

Het plot wordt vrij rechtlijnig verteld, maar steekt als een bol in elkaar, blijft emotioneel beklijven tot het einde en stopt waar het moet eindigen. Niccol kadert de intrige bovendien in een moordmysterie.

Gevolg: ondergetekende zag Gattaca drie keer in twee weken tijd.

                                                                      Nico Krols, medewerker KFL-Antwerpen