Frozen River

Wanhoop kent geen grenzen. Dat is de toepasselijke ondertitel van Frozen River, de eerste en meteen geslaagde bioscoopfilm van de Amerikaanse scenarist-regisseur Courtney Hunt. Het verhaal is dat van een vrouw die, voor ze het goed en wel beseft, illegalen het land binnensmokkelt via de bevroren rivier uit de titel.
Ray Eddy (prachtige vertolking van Melissa Leo, die hiervoor terecht een Oscarnominatie als beste actrice kreeg) heeft redenen genoeg om wanhopig te zijn. Maar ze weigert te breken. Het leven deelt rake klappen uit, maar wat dan nog. Er is misschien wel reden, maar geen tijd voor zelfbeklag. En opgeven is zeker geen optie, want ze moet en zal voor haar kinderen, de vijftienjarige T.J. en de vijfjarige Ricky, zorgen.
Het is bijna Kerstmis, maar de stemming is er niet naar. Als de film begint, heeft Ray net ontdekt dat haar gokverslaafde echtgenoot ervandoor is gegaan met hun schamele spaarcenten. Dat geld had zij bijeengeschraapt om eindelijk een wat grotere en betere stacaravan te kunnen kopen, want het huidige exemplaar is dringend aan vervanging toe. Als Ray de afbetaling niet kan voldoen, dreigt ze ook nog haar voorschot kwijt te raken.
Het troosteloze trailerpark waar Ray en haar kinderen wonen, ligt vlak bij het St. Regis Mohawk Reservation, dat zich deels op Amerikaans en deels op Canadees grondgebied uitstrekt en waar ook de St. Lawrence River doorheen loopt. Het is over die bevroren rivier dat er vanuit Canada allerhande mensen – in dit verhaal gaat het onder meer over Chinezen en Pakistani – Amerika worden binnengesmokkeld. Net zoals dat ten tijde van de drooglegging met ladingen alcohol gebeurde.
Tijdens haar hopeloze zoektocht naar haar echtgenoot komt Ray toevallig in contact met de jonge Mohawkvrouw Lila (rol van Misty Upham). Zonder veel tekst of uitleg betrekt die haar bij zo’n expeditie van mensensmokkel. Lila is zelf ook een alleenstaande moeder die absoluut haar baby terug wil nadat die door haar schoonmoeder ‘gestolen’ werd.
Beide vrouwen vertrouwen elkaar voor geen cent, Lila doet normaal geen zaken met ‘whites’, maar ze zijn op elkaar aangewezen. Het transport over de bevroren rivier houdt weliswaar risico’s in, maar het geld is hoe dan ook snel verdiend. Mensen als ordinaire koopwaar? Tja, Ray kan zich geen moreel dilemma permitteren. Zij wil voor haar kinderen ook wel iets anders dan popcorn en limonade op tafel zetten.
Kommer en kwel? Het zal wel. En naarmate het verhaal zich ontwikkelt, worden de conflicten, de problemen en de gevaren alleen maar groter en talrijker. Toch is Frozen River geen uitzichtloos of miserabilistisch melodrama geworden. En evenmin een ideologisch tractaat dat met een beschuldigende vinger naar die ellendige levensom­standigheden wijst. Ze worden gewoon getoond. That’s life! En dan zien we hoe de verschillende personages zich daar, elk op hun manier, doorheen spartelen.
Behalve in de even subtiele als levensechte vertolkingen schuilt de grote kracht van Frozen River in het scenario, waarvoor Courtney Hunt trouwens ook een Oscarnominatie kreeg. De diverse incidenten en gebeurtenissen volgen elkaar in snel tempo op. Dat zorgt op een natuurlijke, niet geforceerde manier voor de nodige spanning in de vertelling. Net zoals Ray op weinig tekst en uitleg moet rekenen over het precieze verloop van die mensensmokkel – maar ze kijkt en leert snel – kan de toeschouwer de emoties, motieven en bedoelingen van de personages doorgronden door naar hun gedrag en hun daden te kijken.
Hoe schrijnend en wraakroepend die hele mensensmokkel ook mag zijn, toch is dat niet dé essentie van Frozen River geworden. Het is een (weliswaar belangrijk) onderdeel van het verhaal, maar de film zelf is in wezen een karakterstudie van een Amerikaanse versie van Moeder Courage. Dit is een aangrijpende kroniek van moed en zelfopoffering. Dat het verhaal zich in de kerstperiode situeert, is geen sentimenteel handigheidje van de scenariste. Het maakt de hele situatie hooguit nog wat navranter.

Behalve twee Oscarnominaties sleepte Frozen River inmiddels reeds heel wat prijzen in de wacht op allerlei filmfestivals. Zo ook op Sundance waar Courtney Hunt naar huis mocht met de Grand Jury Prize. De voorzitter van die jury was Quentin Tarantino. Tijdens het festival was Hunt er absoluut niet gerust in. ‘He is going to hate my movie’, was naar eigen zeggen haar overtuiging. Ze heeft zich gelukkig vergist. Maar het adjectief Tarantinesk verdient Frozen River natuurlijk allerminst.

Jan Temmerman in De Morgen 15 april 2009

Zie ook FilmMagie nr. 594