First Man

De lijdensweg naar de maan

‘Een kleine stap voor een mens, een grote sprong voor de mensheid.’ De eerste maanlanding wordt herinnerd als een heroïsche en glorieuze onderneming. Dat succes is er echter gekomen na jaren vol tegenslag, laat regisseur Damien Chazelle zien in zijn verbluffende ‘First Man’.

Op 20 juli 1969 zagen naar schatting 600 miljoen live-televisiekijkers – een zesde van de toenmalige wereldbevolking – hoe Neil Armstrong, de gezagvoerder van Apollo 11, als eerste mens ooit voet zette op de maan. De ruimtemissie leek als vanzelf te gaan, zonder incidenten of haperingen. Voor de hele wereld was het duidelijk: Amerika had de ‘space race’ met de Sovjet-Unie gewonnen en zijn superioriteit bewezen op het vlak van vindingrijkheid, doorzettingsvermogen en technologisch vernuft. De daaropvolgende jaren zou de geschiedenis van de Amerikaanse ruimtevaart, van de eerste tests tot de laatste maanreis van Apollo 17, een paar keer het onderwerp vormen van films. Het epos ‘The Right Stuff’, de miniserie ‘From the Earth to the Moon’, zelfs de rampenfilm ‘Apollo 13’, telkens zetten ze de heldhaftigheid van hun personages en de doordachte aanpak van de NASA in de verf. Ook ‘First Man’, begin september de openingsfilm in Venetië, wekt onvermijdelijk bewondering op voor wat de astronauten voor elkaar kregen. Damien Chazelle, de 33-jarige regisseur van ‘Whiplash’ en ‘La La Land’, kiest echter voor een totaal andere toon en focus. Het drama is gebaseerd op de gelijknamige biografie van Neil Armstrong door James R. Hansen, professor aan Auburn University in Alabama en een autoriteit op het vlak van de NASA-geschiedenis. Hij was ook raadgever op de set van ‘First Man’ en waakte mee over de wetenschappelijke en historische authenticiteit van de film.

Mythes afpellen
Daar durft het schoentje te wringen bij verhalen over de verwezenlijkingen van het Amerikaanse ruimteprogramma. ‘Er hangt veel mythologie rond de NASA’, stelt Chazelle. ‘Ik wou die mythes afpellen en tonen hoe gevaarlijk en onzeker en angstaanjagend het allemaal is geweest.’ Het eerste decennium van de Amerikaanse ruimtevaart is doorspekt met dodelijke ongevallen en ternauwernood vermeden rampen, en ‘First Man’ schrikt er niet voor terug om die duistere zijde in beeld te brengen. Meer zelfs, de dood is een rode draad in de film, een donkere schaduw die voortdurend over Armstrong en zijn gezin hangt. We volgen niet alleen zijn professionele pad als piloot en astronaut (X-15, Gemini, Apollo), we zien ook de tegenslagen die hij in zijn privéleven moest incasseren, zoals de dood van zijn jonge dochtertje. Dat deel is eigenaardig genoeg het minst impactvolle van de film, omdat Armstrong van nature een bijzonder gesloten persoonlijkheid was, een man die zijn emoties ver wegduwde en zich op zijn werk stortte om zijn rouw te verwerken.

‘Hoe meer ik te weten kwam over Neil, hoe meer ik begreep dat dit een verhaal was over hoe je omgaat met verlies’, stelt Chazelle. ‘Armstrong was iemand die weinig liet blijken van wat hij voelde, maar ik denk dat net die onderdrukte emoties hem gemotiveerd hebben om door te zetten en de eerste man op de maan te worden.’

Fysieke realiteit
Armstrongs stille verdriet wordt ook compleet overstemd door de manier waarop Chazelle de fysieke realiteit van ruimtevaart op het scherm brengt. ‘First Man’ is in zijn memorabelste scènes – en die zijn talrijk – minder een biografisch drama dan een nagespeelde documentaire of een 2D-simulatie van 60 miljoen euro. Op die momenten besef je pas echt welke waanzinnige risico’s de astronauten namen. In plaats van met de spitstechnologie die we vandaag met ruimtevaart verbinden, moesten Armstrong en zijn collega’s het stellen met piepkleine metalen machines die grotendeels analoog waren. ‘De ruimtetuigen zagen eruit als iets wat je in een film over de Tweede Wereldoorlog zou verwachten, een duikboot of een tank’, beschrijft Chazelle. De grens tussen succes en vernietiging was vaak flinterdun, en ‘First Man’ dwingt de kijker mee in de gammele cockpit en capsule te stappen.

Je kunt zelden meer zien dan Armstrong zelf en je wordt mee door elkaar geschud. Chazelle voegt er bovendien een overweldigende geluidsband aan toe, met het monsterlijke lawaai van de ontbrandende raket tijdens de lancering en het gesnerp en gekrijs van metaal dat blootgesteld wordt aan immense druk en hitte. Als drama staat ‘First Man’ stevig – mee dankzij de ingetogen vertolking van Ryan Gosling –, als ervaring is de film buitengewoon.

Ruben Nollet in De Tijd, woensdag 17 oktober, 2018, p. 13

Zie ook FilmMagie nr. 688