Festen

Er zijn twee redenen waarom deze film u zeker niet zal loslaten, of meer dan dat.

De eerste reden is de manier waarop er is gefilmd. Festen is gemaakt volgens de normen van Dogma 95, d.w.z. een camera op de schouder, geen bijkomend licht, geen bijgevoegd of nagesynchroniseerd geluid en geen speciaal gebouwde sets. Thomas Vinterberg houdt zich daar vrij strikt aan. Dat resulteert in een nogal zenuwachtig, wiebelende cameravoering; soms een erg korrelig beeld omdat er net te weinig licht is, soms is de klank niet goed te verstaan (maar gelukkig hoeven we het Deens niet te begrijpen). Omdat het hotel, waar de actie zich hoofdzakelijk afspeelt, grote en kleine ruimtes heeft, krijg je soms zeer onverwachte invalshoeken van de camera. Dit zal je bekend voorkomen als je Breaking the Waves van Lars Von Trier hebt gezien. Festen lijkt wel door een amateur te zijn gemaakt, maar het scenario van Vinterberg en Rukov zit zo ingenieus in elkaar dat dit niet zomaar het werk van een stel klungelaars kan zijn.

De tweede reden waarom deze prent stof kan en zal doen opwaaien is het verhaal zelf. Het begint vrij idyllisch: een jonge man wandelt met een koffer in de hand door een zonnig landschap. Een wagen stopt naast hem; het is Michaël, de broer van de wandelende Christian. Michaël gooit prompt vrouw en kinderen uit de wagen en rijdt met zijn broer verder naar wat het verjaardagsfeestje van Helge, hun beider vader, blijkt te zijn. Michaël is vrij gewelddadig, drinkt of dronk maar is vastbesloten zijn leven te beteren. Christian is bedachtzamer, maar hij draagt een geheim met zich mee (de koffer misschien). We mogen ons dus aan een gezellig feestje verwachten, met herinneringen en verzoeningen. Maar de sfeer in de hotelkeuken doet al vermoeden dat er hier meer is dan zomaar een aangenaam diner voor de zestigste verjaardag van de pater familias. Ook de jongste dochter doet een macabere ontdekking. Je krijgt de indruk dat je in een thriller beland bent. Helge, de vader, is een dominante en angstaanjagende figuur. Dan begint het feest. Met het ontkurken van de champagne, wordt ook de doos van Pandora geopend. Meer vertellen we niet.

Dat de film hier en daar erg ruig overkomt, heeft veel te maken met zijn getrouwheid aan Dogma 95. Een eerlijke, naturalistische filmstijl wordt beoogd, ontdaan van elk gepolijst Brits of Amerikaans product. Ontdaan is ook een woord dat van toepassing is op alle acteurs, ze worden ontdaan van elke vorm van schijn. Ontdaan en verbijstering is ook wat te zien is op de gezichten van de minderbetrokken familieleden. Vinterberg heeft namelijk zijn dertig figuranten een tiental dagen laten samenleven met als enige opdracht een familie te zijn. Dan pas kwam de cast er bij en is het filmen begonnen. De figuranten kregen pas voor elke scene te horen wat ze moesten doen. Zo alleen wordt het begrijpelijk dat de grootmoeder haar liedje maar blijft doorzingen, terwijl er net aan tafel zulke akelige herinneringen werden opgehaald.

Vinterberg toont op een schitterende wijze een feest van wraak, diepgewortelde haat, racisme maar bovenal de onmacht van de aanwezigen om de schijn op te houden. Maar er is niet alleen agressie, heel af en toe is er een moment van tederheid. Als alles achter de rug is en de familie ’s anderendaags voor het ontbijt aan tafel zit, schijnt weer volop de zon, maar niets zal meer zijn zoals het was. Gerechtigheid mag dan wel al geschied zijn, uiteindelijk blijf je zitten met een wrang gevoel.

Familiedrama ’s zijn we al gewoon, denk maar aan Het Sacrament, waar geheim en ontaarding mee de hoofdrol spelen. Het zou teveel zijn te zeggen dat dit een Griekse tragedie is, want er is een Deus ex machina. Uitgerekend een anderskleurige zal voor een teder moment trachten te zorgen. Wanneer hij “getrakteerd” wordt op een racistisch liedje, zal hij nadien reageren met een zacht stukje muziek op de piano, alleen voor intimi. Hij is ook de enige die door zijn trouw aan zijn verloofde – ondanks haar familie – bewijst dat liefde nog mogelijk is, ook al is de werkelijkheid zo grauw.

Waarom wij nu per sé deze film willen tonen in de K.F.L.-reeks?

Film mag niet alleen wegdromen zijn, bij mooie beelden, maar moet ook een uitdaging zijn om – zelfs in de duistere kant van de menselijke ziel en van de samenleving – op zoek te gaan naar wat een lichtpunt kan zijn.

Jan Jacobs, medewerker KFL-Antwerpen