Eline Vere

Auteur: Louis Couperus

Louis Marie Anne Couperus werd in 1863 in Nederland geboren en overleed in 1923. Als jongste kind uit een groot gezin groeide hij op onder de hoede van moeder en zussen en in schuw ontzag voor zijn vader, aan wiens verwachtingen hij niet kon voldoen. Deze situatie heeft het karakter van het werk en de persoonlijkheid van de auteur sterk bepaald. Hoofdmotief van zijn talrijke romans is het ‘S nood lot” dat mens en maatschappij beheerst. ELINE VERE, in 1889 verschenen, is de geschiedenis van een jonge vrouw, die door het noodlot langzaam tot zel fmoord wordt gedreven. Dit noodlot zetelt in de eerste plaats in haar eigen gesteldheid, produkt van erfelijke factoren, opvoeding en het milieu, waarin ze verkeert. Elines angst voor de werkelijkheid doet haar zich verliezen in dromen, die echter onhoudbaar blijken, zodat haar angst en melancholie verhevigd terugkeren. Hoewel typisch een vertegenwoordiger van de literatuur van zijn tijd (determinisme, naturalisme) is Couperus in hoge mate oorspronkelijk. Het noodlotsmotief vertoont een zeer persoonlijk cachet. Een denker was hij niet, wel een scherp observator, die intuïtief vele problemen begreep . Vòòr alles was hij romancier: hij bezat het vermogen de door hem opgeroepen personages en situaties een eigen onafhankelijk leven te verlenen, waarbij iedere figuur een andere kant van de behandelde problematiek behandelt.

Cineast

Harry Kümel werd in 1940 in Antwerpen geboren. Na vele scenario’s voor fi I ms van andere regisseurs geschreven te hebben en enkele korte experimentele fi lms gedraaid te hebben, debuteerde hij in 1968 als langspeelfi Imer met Monsieur Hawarden. Deze f i lm werd vorig jaar uitgeroepen door de journal i sten van Film en Televisie tot beste Vlaamse film uit de voorbije kwarteeuw.

In 1971 en 1973 volgden de internationale produkties Daughters of Darkness en Malpertuis . In 1976 verfilmde Kümel voor de BRT Lampo’s roman De komst van Joachim Stiller, waarmee hij zijn filmisch gevoelen voor de uitbeelding van het magischrealisme definitief bewees. Minder succesrijk werd Het verloren paradijs ( 1978) . In de jaren ’80 draaide Kümel alleen nog de opdrachtfilm The Secrets of Love. Het grootse ELINE VERE wordt terecht als de comeback van een begaafd cineast bestempeld.

Bespreking

Harry Kümel gaf Couperus’ roman een persoonl ijke, fi Imische toets mee . De cineast evalueert de strijd van Eline Vere veeleer als een verzet tegen de gevestigde bourgeoisie, die met haar strakke conventies geen ruimte laat voor romantische dromerij. In Kümels versie is Eline een levenslustig meisje, langzaam verstikkend in de enggeestige mentaliteit van de haar omringende burgerij. Haar ondergang is een en al aanklacht tegen haar hypocriete familie, die haar liefde en genegenheid negeerden haar het liefst zo gauw mogelijk dumpt bij een correcte echtgenoot . Door Kümels visie op Eline Vere verschuift de melancholie grotendeels naar de achtergrond, maar staat een nieuwe Eline op, gekleurd door een persoonlijke kijk op een tijdperk dat voorgoed voorbij is.

Kümel etaleert van het begin tot het einde zijn cinematografische inventiviteit om een I iterair werk origineel te verbeelden. Het barokke decor prepareert de kijker zowel in de binnen- als buitenopnamen voor de getormenteerde zieleroerselen van het hoofdpersonage . In Kümels versie kan Elines vrijheidsdrang alleen maar destructief eindigen.  Zowel de behoudsgezinden (haar fami lie in Den Haag) als de vrijgevochten (de Brusselse Vere-tak) spelen het spel van de predestinatie.  Eline vindt nergens bevrijdende openhartigheid, tenzij bij de minder begoede Jeanne Ferelijn. Maar de afstand tussen de arme kolonisten en haar leefwereld is toch te groot om die ene, moeilijke, bevrijdende stap te zetten.

ELINE VERE was geen eenvoudige produktie: duur (145 miljoen BEF) , maar je ziet dan ook elke cent op het scherm. Producent Breuls stelde de film reeds voor aan enkele Amerikaanse producers en die gaven Eline Vere een produktiewaarde van 20 miljoen dollar! Bovendien is dit een eerste Vlaamse film die mede dank zij het Eurimagesfonds (dat de Europese film wil beschermen tegen de Amerikaanse) tot stand is kunnen komen. Dergelijke Europese aanpak houdt het gevaar in een onpersoonlnbijk produkt af te leveren, maar Kümel heeft die klip uitstekend genomen.

samengelezen door Dirk Michiels, medewerker KFL—Antwerpen