Elena

Halverwege de film meen je Elena wel zo ongeveer door te hebben. Die bedoelt het goed, het verzorgende type. Een wat simpele vrouw die pendelt tussen het luxeappartement van haar oudere echtgenoot, de nieuw-rijke Vladimir, en de afbraakflat van het gezin van haar zoon Sergej, geboren uit een eerder huwelijk. Ze geeft om beide partijen, maar ze mixen niet. Vladimir verafschuwt het kroost van Elena: haar zoon is een drankzuchtige nietsnut, die Elena’s kleinkinderen verwaarloost en haar nieuwe man als wandelende portemonnee beschouwt.

Daar valt weinig op af te dingen, blijkt uit de scènes waarin de Russische filmer Zvjagintsev met een wrange, soms humoristische ondertoon het sociaal onvermogen registreert in het milieu van Elena’s zoon. Daar stapelen de problemen zich op: kleinzoon Sasja moet studeren om onder de dienstplicht uit te komen, maar het benodigde geld is niet voorradig.

Achtergrondinformatie geeft de regisseur nauwelijks: misschien bevond Elena zich voor haar tweede huwelijk ook op deze onderste maatschappelijke sport, of misschien is haar zoon nog iets naar beneden gekukeld.

Andrej Zvjagintsev toont twee uitersten in de Russische samenleving, en de gemangelde vrouw er tussenin, en laat zijn drama langzaam overgaan in een heuse film noir – een misdaadfilm vol Hitchcockiaanse onheilstijdingen, van vogelgekraai tot de stroom die plots uitvalt, op een betekenisvol moment.

Als Elena eenmaal rigoureus ingrijpt in de loop der dingen, op een even gruwelijke, simpele als effectieve wijze, wordt pas duidelijk hoe geraffineerd zij in elkaar steekt.

Zvjagintsev dwingt zijn publiek tot herziening van elk oordeel dat tot dan toe geveld is. De manier waarop hij dat doet, zonder scenariokunstgrepen, en in een serene beeldtaal even prachtig als die van zijn eerste twee speelfilms (The return (2003), The banishment(2007)) is van een grote schoonheid. Zvjagintsev toont een wereld waarin de mens niet alleen onkenbaar is voor zijn dierbaren, maar ook zijn eigen daden nauwelijks ziet aankomen, of ten volle begrijpt.

Bor Beekman in de Volkskrant, 29 maart 2012

Zie ook FilmMagie nr. 623