Die Ehe der Maria Braun

De beste van de ruim veertig films die Rainer Werner Fassbinder (1946-1982) in zijn korte leven regisseerde zijn misschien In einem Jahr mit 13 Monden (1978), Angst essen Seele auf (1974) en de televisieserie Berlin Alexanderplatz (1980) geweest, alle radicale gevoelsfilms over de exploitatie en teloorgang van een buitenstaander.

Maar zijn invloedrijkste, met beelden die gekerfd staan in de herinnering, was ook de film waarmee hij zijn grootste bioscooppubliek behaalde. Die Ehe der Maria Braun (1979) is het begin van een trilogie over het ‘Wirtschaftswunder’, of hoe West-Duitsland er na de oorlog weer snel bovenop kwam. Ook in de volgende delen, Lola (1981) en Die Sehnsucht der Veronika Voss (1982) is een vrouw de manipulatieve, hoerige en op macht beluste hoofdpersoon, die toch sympathie wekt, door de luciditeit waarmee ze de moraal aan haar laars lapt. Maria Braun noemt zichzelf spottend ‘de Mata Hari van het Wirtschaftswunder’ en vertelt haar man (Klaus Löwitsch), die voor een door haar begane misdaad in de gevangenis zit, dat zij via de bedden van vooraanstaande ‘captains of industry’ carrière maakt: “Dit zijn slechte tijden voor gevoelens”.

Hanna Schygulla werd een ster door haar vertolking van Maria Braun (de achternaam kan geen toeval zijn), maar die bleef, zoals in de meeste gevallen van acteurs uit Fassbinders vaste ensemble, slechts flets naschitteren na de dood van de maestro. Ze is onvergetelijk in haar zwart-rode négligé of, in een theatrale enscenering, dansend van de ene man naar de andere.

Hoewel Fassbinder bij uitzondering het scenario van Die Ehe der Maria Braun niet zelf schreef, draagt ook zijn meest toegankelijke film onmiskenbaar zijn stempel. Het is een melodrama in de trant van Fassbinders grote voorbeeld Douglas Sirk, maar nog radicaler en meer politiek provocerend. Precies gedateerd door radioreportages, die dwars door de dialogen heenschallen, bestrijkt de handeling de periode 1945-1954. Het eerste beeld is een portret van Hitler, de laatste een serie negatief afgedrukte portretten van alle bondskanseliers tot dan toe, minus Willy Brandt. Hoe demagogisch deze truc ook moge zijn, het denken over de recente Duitse geschiedenis is diepgaand beïnvloed door de Fassbindertrilogie. Met een knal vliegen de heer en mevrouw Braun naar de andere wereld aan het slot van de film, vlak nadat de radioverslaggever triomfantelijk gemeld heeft dat Duitsland wereldkampioen is, door een 3-2 overwinning op Hongarije.

Fassbinders beschuldigend uitgestoken vinger naar de kille berekening van de bourgeoisie en de onuitroeibare macht van profiteurs en opportunisten, zou holle retoriek zijn gebleven, als hij niet ook zulke prachtige films aan hun slachtoffers gewijd zou hebben. Fassbinder zelf vertrok eveneens met een knal, na een beknopt, productief en explosief bestaan.

Hans Beerekamp in NRC Handelsblad 16 september 1996