Der Untergang

HET VERHAAL

Als inleiding tot deze film komen we met ‘1945’ en ‘Hitler’ al behoorlijk ver. Iedereen kent de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en is zich bewust van de holocaust die werd geleid door Adolf Hitler. Dat komt niet alleen door de ongetwijfeld boeiende geschiedenislessen op school, maar zeker ook voor een belangrijk deel door de films die rond dit thema werden gemaakt. Denk aan Schindler’s List, The Pianist, Jakob The Liar, La Vita è Bella, Uprising en Anne Frank. U hebt er al minstens één gezien. De gruwel van het Derde Rijk, de getto’s, concentratiekampen, brutale moorden,… het wordt plots heel visueel. Dit brengt met zich mee dat we een beter beeld kunnen vormen van wat de holocaust precies inhield. Heel vaak zien we fictieve joodse families en Duitse soldaten. Soms wordt het concreter en zijn bestaande personen de hoofdpersonages van de film. Maar zelden wordt de militaire top – de hoofdverantwoordelijken – in beeld gebracht. We spreken dan over Adolf Hitler, Hermann Göring, Joseph Goebbels en Heinrich Himmler. Zij zijn de aanvoerders van de huiveringwekkende massamoorden en worden daarom – terecht – beschouwd als de belichaming van het kwade. Het is als filmmaker of acteur niet voor de hand liggend om zulke mensen op een scherm te brengen. Oliver Hirschbiegel heeft een ploeg samengesteld die het aandurfde.

Der Untergang toont de laatste 10 dagen van Hitler in diens bunkercomplex onder de Rijkskanselarij in Berlijn. Traudl Jung, zijn privé-secretaresse, bereidt de verjaardag voor van ‘der Führer’. Het is 20 april 1945 en Berlijn biedt nog met moeite weerstand aan de Russische legers. We zien hoe bij Hitler het besef groeit dat zijn droom geen enkele slaagkans meer heeft. Zijn generaals proberen ondanks de uitzichtloze situatie trouw te blijven aan hun leider en doen er alles aan om hem te overtuigen dat Berlijn verlaten de beste strategische zet is. Maar vluchten behoort niet tot de mogelijkheden in het verwarde, maar nog steeds volhardende hoofd van Adolf Hitler. Wie blijft of wie verraadt zijn leider?

Het verhaal is opgebouwd uit twee verschillende onderdelen die aan het einde van de film samensmelten. De nadruk ligt voornamelijk op het gebeuren in de bunker, maar om een contrast te maken met de psychologische ontwikkelingen onder de grond wordt een tweede verhaallijn ontsponnen rond de inwoners van Berlijn en de ‘echte wereld’ boven de grond. Zij worden langs alle kanten bestookt door Russische troepen, hun tanks en hun bommen. Waar moeten zij heen? Wie verdedigt hen? Hitler bekommert zich hoegenaamd niet meer over het lot van ‘zijn’ burgers. Deze verschrikkelijke situatie wordt verteld vanuit het oogpunt van een 12-jarige jongen. Peter Kranz is een trots lid van de Hitlerjugend en probeert zijn stad te beschermen tegen de vijand. Zijn vader beseft de hopeloze situatie en probeert Peter bij hem te houden. Ondanks de moeite die zijn vader doet, blijft hij door Berlijn dwalen in de hoop de troepen te kunnen stoppen.

Ook dokter Schenck blijft zich inzetten in de wereld boven de grond. Hij verzorgt de zwaargewonde soldaten en inwoners van Berlijn. Daarbij blijft hij menselijke waarden als belangrijkste streefdoel stellen. Hij trekt zich niet zomaar terug zoals zijn collega’s, maar wil blijven helpen zolang hij daar fysiek toe in staat is.

En dan is het moment daar waarop het Derde Rijk volledig valt. De bunker is niet langer veilig meer.
De ondergrondse wereld ontmoet de ellende van het bovengrondse leven…

PERSONAGES

Omdat de film zich voor een groot stuk afspeelt binnen de muren van de bunker is de onderlinge relatie tussen de personages en hun persoonlijke evolutie van groot belang. Daarom worden de belangrijkste figuren uit de film hieronder weergegeven met een korte biografische schets.

	Adolf Hitler Deze man leidde een extreem-rechtse politieke partij en belandde in 1924 al in de gevangenis wegens een mislukte staatsgreep. Hij schreef daar “Mein Kampf” en kwam vervroegd vrij. Vanaf de jaren dertig wordt zijn partij de grootste van Duitsland en wordt hij tot Führer gekozen. Hiermee staat niets hem meer in de weg om dictator te worden. In 1938 dwingt hij Oostenrijk zich aan te sluiten bij zijn ‘Rijk’. Datzelfde jaar nog organiseert hij de ‘Kristalnacht’ waarmee hij de uitroeiing van het joodse ras inzet. Hij begint een tweede wereldoorlog door Polen binnen te vallen. Deze oorlog kost het leven aan 55 miljoen mensen.
	Heinrich Himmler De hoofdman van de Duitse politie wordt door Hitler benoemd tot bevelhebber van de SS. Dit machtsorgaan was verantwoordelijk voor de massamoorden in de getto’s en de concentratiekampen, met andere woorden de hoofdverantwoordelijke voor de jodenvernietiging. Hij werd tijdens de oorlog nog minister van Binnenlandse Zaken, maar valt in ongenade bij Hitler wegens contacten met de geallieerden.
	Martin Bormann Als beheerder van Hitler’s privé-vermogen werd hij snel onmisbaar in de groep getrouwen die zich rond de Führer schaarden. In 1943 wordt hij zelfs zijn privé-secretaris. Door deze erkenning werd Bormann nog fanatieker in zijn trouw aan Hitler.
	Joseph Goebbels Hij begon als politiek columnist en probeerde op die manier mensen te overtuigen van politieke ideeën. Goebbels zocht aansluiting bij Hitler en werd in 1926 al benoemd tot gouwleider van Berlijn. Later schopte hij het zelfs tot leider van partijpropaganda. Wanneer zijn carrière als minister van Voorlichting begon, zorgde hij voor de gelijkschakeling van alle mediavormen zoals film, pers en radio. Zijn talent als volksmenner zorgde voor een overtuigende propaganda die heeft geleid tot een immense cultus rond de Führer. Hij is één van de weinig trouwe aanhangers van Hitler.
	Hermann Fegelein Al snel maakt deze man carrière binnen Hitler’s partij en werd inspecteur van Transportwezen binnen de SS. Hij werd later nog bevorderd binnen de SS en wist zo de rechterhand van Heinrich Himmler te worden. Omdat hij trouwde met de zus van Eva Braun werd hij toegelaten tot de beperkte groep getrouwen in de bunker van Hitler. Toch werd hij geëxecuteerd in de tuin van de Reichstag omdat hij probeerde zijn schoonzus (Eva Braun) te overtuigen de bunker te verlaten.
	Albert Speer Deze architect werd overtuigd door de toespraken van Hitler en sloot zich aan bij diens partij. Hitler was onder de indruk van Speer’s talent en liet hem een nieuwe Rijkskanselarij ontwerpen. Later ontwierp hij een heel nieuw rijk, ‘Germania’, waar plaats was voor universele kunst en cultuur. Toen Speer in 1944 begreep dat de oorlog verloren was, probeerde hij tevergeefs Hitler te doen veranderen van tactiek.
	Hermann Göring Na zijn verleden in de Eerste Wereldoorlog sluit hij zich aan bij Hitler’s NSDAP, zetelde vanaf 1928 in de Reichstag en werd vier jaar later zelfs voorzitter van het parlement. Voor en tijdens de oorlog staat hij mee aan het hoofd van de Luftwaffe. Maar vanaf 1943 werd hij voltijds opportunist en hield hij zich enkel bezig met zijn privé-zaakjes. Na Hitler’s laatste verjaardag vluchtte hij uit Berlijn en pleegde volgens Hitler hoogverraad door zichzelf voor te stellen als opvolger van het Derde Rijk.

Filip Vekemans

Ook in filmmagie nr. 548