Dead Man Walking

Scenario en filmverwerking

Dit is de tweede film van Tim Robbins. Het boek van Sister Helen Prejean C.S.J., verscheen in 1993.

Robbins vormde hieruit een scenario dat hij zelf verfilmde. De feiten spelen zich af in het St. Thomas Housing Project en in de Angolagevangenis in New Orleans. Alles begint met een brief van Matthew aan Zuster Helen, een vrome non. Ze laat zich niets wijsmaken rnaar neemt toch contact met Matthew Poncelet, een terdoodveroordeelde die op zijn executie wacht.

Na enkele gesprekken stemt de zuster erin toe zijn geestelijke begeleider te worden. Er ontstaat een bevreemdende band tussen de moedige zuster, die diep wordt aangegrepen door de angst van de man, en de killer, die weigert schuld te bekennen in de zaak van een vrijende paartje dat vermoord werd in een nachtelijk bos. In de loop van de week die de executie vooraf gaat voltrekken zich zowel bij de zuster als bij de moordenaar diepe emotionele veranderingen. Worstelend om Poncelets leven en voor de redding van zijn ziel moet zuster Helen haar eigen angst en twijfel overwinnen. De innerlijke strijd is voor

Poncelet nog heviger: de man vecht voor zijn leven en tegelijk voor menselijke waardigheid door moedig zijn misdaden te erkennen.

Dank zij de intelligente en genuanceerde benadering in Robbins bewerking worden we ook geconfronteerd met de openlijke vijandigheid van anderen: vader Earl Delacroix die met de dood van zijn zoon ook zijn naam ziet uitsterven, de Percy’s die dachten dat de zuster aan hun kant staat en haar kordaat de deur wijzen als ze probeert begrip te krijgen voor haar visie. Deze sterke scène illustreert de evenwichtigheid en de compromisloze benadering die Robbins in zijn film nastreeft: hij weigert een oordeei te vellen over de menselijkheid en de juistheid van de twee standpunten, voot of tegen de doodstraf. Beklijvend is de bedenking van Helen ‘ieder mens is beter dan zijn slechtste daden’. Dit is een open film, de killer wordt niet geromantiseerd, het is helemaal niet het verhaal van een onterecht beschuldigde moordenaar.

Robbins heeft met flashbacks de verkrachtingen en de moorden geënsceneerd maar laat tot het laatste ogenblik twijfel bestaan over het precieze verloop. Doorheen de film weeft Robbins geieidelijk meer en langere flashbacks: de machovriend kreeg levenslang omdat hij betere advocaten kon betalen, aan

Poncelet werd een jonge, onervaren advocaat toegewezen. Bovendien blijkt hij een overtuigd racist en hij verdedigt ideeën van Hitler en Castro.

Het steengoede en genadeloze camerawerk van Deakins zorgt voor een realistische film, met vele grote close-ups van Poncelet en zuster Helen. Susan Sarandon is de bezielde expressie van de innerlijke gedrevenheid en de kwetsbaarheid van Helen, terwijl Sean Penn een subtiele interpretatie geeft van de dodengang-gevangene. Met een ongelofelijke precisie wordt het ritueel van de dodelijke inspuiting voltrokken, zuster Helen mag haar hand op de schouder van Matthew leggen tot het ogenblik waarop het ‘DEAD MAN WALKING’ weerklinkt. Dan kan Helen alleen haar geestelijke steun laten zien door haar hand in zijn richting te strekken. Als Poncelet een laatste woord mag zeggen vraagt hij met forse maar gespannen stem om vergiffenis aan Delacroix en aan de Percy’s. De injectietafel wordt neergeklapt, de opeenvolgende inspuitingen worden getoond, een zich ontspannende hand toont het overlijden van Poncelet aan.

Thuis gaat Helen bidden en ze vindt in haar klasje de tekeningen van haar leerlingen met de tekst ‘We love you, Sister Helen’.

Bespreking

Het allereerste beeld van zuster Helen is tekenend voor de sfeer van de ganse film: Helen in haar auto; in de spiegeling van de voorruit zien we het grillige spel van zon en schaduw, opgewektheid en bezorgdheid leven en dood, actualiteit en herinnering… Weerspiegelingen die de dragende gevoelens van het verhaal weergeven.

In deze zeer sterke, aangrijpende film komt Robbins over als een Amerikaanse Kieslowski, zoals deze cineast de doodstraf benadert in Dekaloog 5 GIJ ZULT NIET DODEN. We treffen de dezelfde genuanceerheid aan tegenover de voltrekking van de doodstraf. Robbins ziet als enig alternatief een effectieve, levenslange gevangenisstraf voor moordenaars.

De prent is indrukwekkend omdat de filmvormgeving helemaal samenvalt met de uiteenzetting van het gegeven. Regisseur Robbins schenkt ons een bloemlezing van de filmische verworvenheden sinds Welles’ CITIZEN KANE en de films van Resnais en Goddard. Dit blijkt onder meer uit de regie / montage van steeds langer wordende herinneringsflitsen van de moordpartij. Door deze herinneringen komt Poncelet er toe op de executietafel vergiffenis vragen aan de familie van de slachtoffers. Op eenzelfde manier behandelt Robbins de pogingen van advocaat Hilton Barber om de uitvoering van de doodstraf uit te stellen of te annuleren.

Van Resnais nam hij de overlappende klankbeelden over, d.w.z. dat we eerst een stem horen commentaar geven of dialogeren en we zien pas daarna wie er aan het woord We horen een kerkdienst van zwarten, eerst de gospelsong maar vrij snel zwenkt de camera naar zuster Helen die meezingt en in de handen klapt.

De stilte is vaak aangrijpend: in een van de ontmoetingen van de diep gelovige non met de sekskiller vraagt Matthew waarom zuster Helen voor het celibaat gekozen heeft. Het antwoord komt na een het is bijna een zwijgen: ‘lk werd ertoe gedreven, ik weet het niet.’ Een ander moment van intens voelbare stilte is het afscheid van Poncelet van zijn familie.

Het hele injectieceremonieel komt over als een liturgie. De titel DEAD MAN WALKING – DE VEROORDEELDE OP WEG NAAR DE DOOD is het laatste hoorbare bevel waarmee die liturgie in de eindfase treedt.

Enkele critici maken bezwaar tegen het standpunt van de camera, boven de injectietafel. Kennelijk verwijst deze scène naar de kruisiging van Christus. Maar Ponce:et is helemaal geen Christus zoals Helen Prejean in een interview duide!ijk zegt: ‘Ponce/et is geen Jezus-figuur. Christus veranderde wereld docr liefde, Ponce/et bracht alleen maar leed. Laten we de zaken en de waarden niet op hun kop zetten. ‘ Een acteerfilm als deze drijft op de degelijkheid van alle personages en de intensiteit van de dialogen. Beide zijn voortreffelijk, Sarandon kreeg een Oscar voor haar prestatie als zuster Helen en Sean Penn had die ook verdiend voor zijn doorleefde rol van Matthew Poncelet.

De film speelt zich voor het grootste deel af in de gevangenis en toch is er geen gevoel van opgeslotenheid of claustrofobie.

Van welke kant we deze film ook onderzoeken, altijd stoten we op het openstaan voor het mysterie van leven en dood, haat en vergiffenis, erkenning van misdaad en bevrijding van schuld, van afwijzing of verzoening.

Wat father Farley, de aalmoezenier, niet kan is zich openstellen voor het mysterie. Hij ziet alleen het probleem van de al of niet kerkelijke dood van Poncelet, het ontvangen van de laatste sacramenten en de zegen ‘in articulo mortis’. Helen weet dat Matthew gered is als hij duidelijk om vergiffenis vraagt aan Delacroix en aan de Percy’s.

Als scenarioschrijver en regisseur levert Tim Robbins een hoogst intrigerend drama af over de complexe relatie tussen een diep gelovige zuster en een ter dood veroordeelde. Het is bepaald niet een ontspanningsfi!m. Maar de humanistische en christelijke boodschappen van verlossing en vergevingsgezindheid passen volledig in de geest van het evangelie.

Paul De Vries, aalmoezenier KFL-Antwerpen