Daddy Nostalgie

De kunst van het afscheid nemen

De trein komt aan in een Frans vissersdorpje waar de tijd  schijnbaar geen vat op heeft, een idylle ver van het moderne leven. Meteen daarna: een ziekenhuis, de intensive-careafdeling, machines biepen met een hartslag mee, gehaaste verpleegsters praten te luid, een vrouw in de gang begint een klaagzang over haar ziektes. Jane Birkin wendt zich af. Alleen zinkt ze weg in getob, maar ze straalt ongedwongen warmte en lachende troost uit wanneer ze met haar ‘Daddy’ spreekt, in het Engels: de elegante taal van Dirk Bogarde, van een oudere, rustiger wereld. Hij praat wat onsamenhangend over zonsopgangen, wist niet dat zijn operatie al achter de rug is, maar, wanneer hij naar huis mag, tekent hij vastberaden protest aan tegen het pochetje dat niet bij zijn das past. Dit is bijna een film over Bogarde en Birkin, zozeer versmelten hun filmpersona’s met Daddy en Caroline. En Tavernier maakt meteen, zonder veel ophef, duidelijk hoe tussen vader en dochter een probleemloze verstandhouding heerst, die zo afzondert van, optilt boven de rest van de wereld, en waar alvast Mich van uitgesloten is: de norse moeder, die wacht in de gang en alleen maar Frans wil praten.

En Caro blijft langer dan voorzien, In die villa bij de zee, en laat haar zoontje nog wat langer aan haar ex-man over, al kost dat nogal wat schuldige telefonische uitleg aan beiden. Maar ze geniet ervan om samen met Daddy de betutteling van Mich en de ziekte te trotseren, te wandelen in de felle wind, te drinken tijdens ondeugende nachtelijke escapades. «We have a great talent for life, you and I», zegt Daddy vertederend, een gevoel dat de fleurige joie de vivre van Un dimanche à la campagne oproept. Zee, zon, lucht en wind, gitaargetokkel en een rustig ritme dragen Daddy nostalgie, maar sterk doordrongen van melancholie, angst, de adem van de dood. Want Daddy zal sterven. Subtiel, in fijne details verkent de film dat langzaam doorsijpelende besef, zelden uitgesproken en liefst ontkend, onthaald op verwarde reacties, die de verhoudingen tussen de drie hoofdfiguren zo wankel maken. in die voortdurende verglijding tussen Frans en Engels.

Maar Daddy’s afscheid ts meteen de deemstertng van een periode en een levensstijl — intiemer dan de gewelddadige ontwrichting van de Honderdjarige Oorlog (La passion Béatrice) en het einde van het kolonialisme (Coup de torchon), al heeft dit ook hier zijn sarcastische, cynische trekjes. Geregeld brengt de film scherpe contrasten aan tussen een vervlogen verleden en een als ruw ervaren moderne werkelijkheid. De paradijzen die Daddy als internationaal zakenman bereisde gingen ten onder in oorlog, zoals Libanon, of massatoerisme, zoals de Middellandse Zee. Niet alleen zijn ziekte belet hem het reizen: ook een gebrek aan bestemmingen. Meteen is duidelijk dat hij een geprivilegieerd en beschut bestaan leidde, dat zich kies afwendde van onprettige politiek-sociale realiteiten en van de «vulgaire» massa. Caro verwerkt nog onophoudelijk haar kndertijd in verhalen — scenario’s vcor het “technische” medium film — en in herinneringen: korte flashbacks van een kind dat verloren ronddwaalt in wat één grote gedistingeerde party lijkt, met gelaatloze gasten en telkens weer vriendelijk wecglippende ouders. Het intense maar oppervlakkige genot van de glitterende sociale omgang liet Daddy en Mich weinig tijd voor de kinderen, en wellicht ook voor elkaar.

Maar Daddy werd geen fossiel, rijk en gevestigd. hij was een charmante hedonist die genoot en spendeerde, al heeft hij blijkbaar wel genoeg achter de hand om deze villa te huren. Hoezeer Caro daar principieel tegen in opstand komt, toch voelt ze een hunkering naar die verdwenen levenskunst, die wereld van weelde en gratie waar zij én haar generatie van werden uitgesloten. De actualiteit boeit geen van beiden tijdens hun “sentimental journey”: Daddy = nostalgie. Ook Caro/Birkin heeft moeite met de harde werkelijkheid, vlucht graag in verhalen en intense gevoelens — maar haar huwelijk kon ze niet redden.

Het psychologisch en historisch doordachte scenario vermijdt simplistische idealisering en tegenstellingen. en versmelt volmaakt met Taverniers suggestieve, psychologische realistische vertelkunst, zolang dat web van melancholische ironieén geweven wordt. Maar stilaan lijkt het uitgeput te raken, zichzelf te herhalen en te vervallen in al te expliciete dialogen. De film schrikt er voor terug om de opgeroepen spanningen tot uitbarsting te laten komen. Het trauma van Caro’s liefdeloze jeugd, Daddy’s gewetenstwijfels. zelfs zijn ziekte verliezen hun greep: de ontroerende kwetsbaarheid in Bogarde’s spel vervaagt geleidelijk. Met  sympathie worden beide figuren voortdurend scherp afgetekend tegen de verzuurde Mich.

Voor haar is het verleden dood. en zij sleurt zich nurks verder doorheen een banale routine van bridgepartijtjes, eeuwig geklaag over triviale ongemakken en roddels over ziektes en ongelukken. Ze stelt zich aan als een kind, belijdt een theatraal en onbuigzaam katholicisme — nadrukkelijk met de handen gevouwen volgt ze de paus op TV — en haar belangstelling voor actualiteit en politiek leidt slechts tot gevaarlijk reactionaire vooroordelen. Genieten heeft ze verleerd en haar leven is steriel geworden. Toch houden Tavernier en actrice Odette Laure haar menselijk, en suggereren zij dat zij slechts een andere manier heeft gevonden om die verdwenen wereld en de nakende dood van Daddy te verwerken. Maar zelfs haar soms nuchtere inzichten in Daddy’s en Caro’s zelfbedrog kunnen de onprettige indruk die ze nalaat niet wegnemen. De film neemt immers resoluut de toon aan van het slappe, trieste maar nog spottende en charmante lachje van Bogarde — met een schaduw van de decadentie die hij zo vaak belichaamde — en zijn verontwaardigde maar uiteindelijk berustende melancholie. Tavernier bespaart Daddy, en meteen ook Caro en de kijker de genante aftakeling, de vernederende armoede, de pijnlijke wroeging die zijn deel hadden kunnen zijn, en gunt hem een slechts lichtjes verstoord, waardig en stijlvol afscheid en die laatste momenten van genot met Caro.

Dirk Dufour