Cold War

Onmogelijke liefde in onmogelijke tijden

Terwijl de spanning tussen Oost- en West-Europa groeit, probeert een Pools koppel zijn passie aan de praat te houden. Regisseur Paweł Pawlikowski volgt zijn Oscar- winnaar ‘Ida’ op met een nieuwe uppercut in glorieus zwart-wit: ‘Cold War’.
‘Star-crossed Lovers’. Geliefden die gefnuikt worden door krachten en omstandigheden waar ze geen greep op hebben. De wereldliteratuur telt talloze beroemde voorbeelden, van Romeo en Juliet over Tristan en Isolde tot Marcus Antonius en Cleopatra. Films als ‘Titanic’, ‘Brokeback Mountain’ en ‘Moulin Rouge’ hebben er goed garen bij gesponnen. Ook de Poolse parel ‘Cold War’ vindt aansluiting bij het thema, al houdt regisseur Paweł Pawlikowski beide voeten stevig op de grond.
Hoewel de passie tussen hoofdfiguren Wiktor en Zula brandt als een steekvlam, neemt Pawlikowski afstand van het traditionele romantische ideaal. ‘Het idee dat de liefde eeuwig en absoluut moet zijn, slaat nergens op’, meent hij. De moeilijkheden die Wiktor en Zula moeten overwinnen, hebben dan ook niet alleen te maken met de historische context – de aanzwellende Koude Oorlog in de jaren 50 – maar evengoed met hun botsende persoonlijkheden en achtergronden.
Pawlikowski weet waarover hij het heeft, want hij haalde de inspiratie bij zijn ouders. ‘Achteraf kan je hun relatie een ontroerend liefdesverhaal noemen,’ zegt hij, ‘maar op het moment zelf ging het er vaak vreselijk aan toe. Ze maakten voortdurend ruzie. Iedereen vond dat ze beter konden scheiden. Maar ze zijn wel samen geëindigd, omdat ze beseften dat niemand anders hen beter begreep. De film weerspiegelt dat, al vertelt hij niet hetzelfde verhaal.’
Pawlikowski’s vader was dokter, zijn moeder een balletdanseres die later docente Engelse literatuur werd. In ‘Cold War’ is Wiktor een musicoloog en pianist die anno 1949 door het verwoeste Poolse platteland reist om volksmuziek te verzamelen. Die wil hij met een nieuw zang- en dansgezelschap bewaren voor het nageslacht. Zula is een van de jonge vrouwen die deelnemen aan de audities, en de vonk slaat meteen over. De eerste maanden zijn puur genot, maar de daaropvolgende vijftien jaar worden ze telkens opnieuw uiteengedreven en weer samengebracht, in Polen, Duitsland, Joegoslavië en Frankrijk.
De verschuivende politieke machtsverhoudingen tussen Oost- en West-Europa vormen een beklemmende achtergrond, maar het hart en de motor van ‘Cold War’ is ontegensprekelijk de bewogen liefdeshistorie tussen Wiktor en Zula. ‘Het zegt me niks om een film te maken die historische onderwerpen illustreert’, stelt Pawlikowski. ‘Ik wil personages tot leven wekken. Zij stuwen het verhaal voort en geven je zin om te blijven kijken. En hoe meer leven die personages in zich dragen, hoe rijker en tastbaarder hun historische context wordt.’

Namaakfolklore

Behalve een hartverscheurend en wondermooi verteld verhaal over onmogelijke liefde is ‘Cold War’ ook een film over de spanning tussen menselijkheid en ideologie. Wiktor wil de volksmuziek redden omdat ze zoveel traditie en echte emotie in zich draagt. Zijn droom wordt echter onderuitgehaald door de stalinistische overheid, die de muziek opeist en herschrijft om de deugden van het communisme te bezingen. ‘Die liederen waren alomtegenwoordig in mijn jeugd’, herinnert Pawlikowski zich. ‘We noemden ze cepelia, namaakfolklore. Het klonk goed en de kostuums van het staatsensemble zagen er schattig uit, maar het had niets oprechts.’
Na de val van het IJzeren Gordijn werd de volksmuziek niet verwonderlijk bij het groot huisvuil gezet, maar de jongste jaren raakt ze toch weer in zwang. Het immense succes van ‘Cold War’, waarin de muziek zowat een bijkomend hoofdpersonage is, heeft die heropleving een extra duwtje in de rug gegeven. Pawlikowski weigert echter om de pluim op zijn hoed te steken. ‘Het is eerder een eigenaardige echo van de film’, vindt hij. ‘Het ensemble waarop ik een beroep heb gedaan, Mazowse, had het financieel zwaar. Het zag ernaar uit dat het zijn vele onkosten niet kon blijven dragen. Maar een paar maanden geleden besliste de overheid plots om het een enorme subsidie toe te kennen. Terwijl veel Poolse avant-gardetheaters, culturele instellingen en publicaties in zware problemen zijn geraakt omdat de regering hun subsidies gedecimeerd heeft, mag Mazowse officiële evenementen in aanwezigheid van de president opluisteren. Ik ben blij voor hen, want wat ze doen, is adembenemend mooi. Zelfs mijn kinderen zijn het daarmee eens.’

Ruben Nollet in De Tijd, dinsdag 30 oktober 2018, p. 11

Ook in FilmMagie nr. 688