Ça commence aujourd'hui

Synopsis

Ça commence aujourd’hui speelt zich af in Noord-Frankrijk, in de buurt van Valenciennes. Na de mijnsluitingen is de buurt verpauperd. Armoede en werkloosheid zijn er troef. Ook al brengen de grauwe terrils niets meer op, het leven gaat verder. Kinderen worden geboren, groeien op en trekken naar de kleuter- en de basisschool. Die wordt met veel idealisme gerund door Daniel Lefebvre. Bij zijn werk krijgt hij de hulp van enkele onderwijzeressen. Hijzelf leeft samen met Valeria, een kunstenares die een zoon van twaalf heeft, Rémi. Daniel werkt nauw samen met Samia. Die ziet erop toe dat kinderen de nodige zorg en verzorging krijgen. Bij een huisbezoek ontdekt ze dat madame Féron haar kinderen verwaarloost. Samia wordt de huid volgescholden. Op school duikt een nieuw probleem op als een stomdronken madame Henry haar dochter Laetitia komt ophalen. Ze loopt weg van de speelplaats en laat Laetitia achter met de kinderwagen met Laetitia’s broertje erin. Daniel zit met twee kinderen opgescheept en belt naar madame Henry thuis. De telefoon is daar afgesloten. Volgens het reglement moet Daniel de politie bellen die de kinderen thuis zal afleveren. Daniel houdt niet van dergelijk spektakel. Nadat hij tevergeefs de sociale dienst heeft geraadpleegd, zet hij Laetitia en haar broertje thuis af. Van de buren hoort hij dat er ook geen elektriciteit meer wordt geleverd.

Bij de opening van een nieuwe bibliotheek verneemt Daniel dat de regionale raad het toerisme als nieuwe troefkaart wil uitspelen. De tijd van Zola’s Germina/ is definitief voorbij. De realiteit is anders. Daniel en zijn onderwijzeressen proberen goedschiks, kwaadschiks het hoofd boven water te houden. Al treft allerlei onheil de school.

Sociale aanklacht …

U merkt het aan bovenstaand verhaal. Een rechtlijnig scenario moet u van Ça commence aujourd’hui niet verwachten. Regisseur Tavernier zigzagt tussen de verschillende personages door en brengt ze fragmentarisch in beeld. Veel tijd om echt met hen kennis te maken krijgt de kijker niet. Maar met stukjes en beetjes leren we de verschillende personages beter kennen en begrijpen. Via hun belevenissen en bekommernissen ontdekt de kijker de afstand tussen de wereld van de wetgever en die van de veldwerker. Daniel en zijn volgelingen lopen zich te pletter op de administratie. Die vergeet dat ze met mensen te maken heeft en waakt enkel over de toepassing van de regels. Tavernier is soms weinig nuance gegeven. Afgezien van zijn onmiskenbare kwaliteiten als meester-filmmaker is alles wat officieel is ofwel te kwader trouw ofwel lui. Soms lijkt Tavernier een variatie te brengen op het bijbelse “ze hebben ogen en ze zien niet”. Als er al eens goede wil wordt getoond, schiet die schromelijk te kort.

De functie van de school komt eveneens ter sprake. Ze moet onderwijs verstrekken. Maar wat is dat? Kan, mag of moet het ietsje meer zijn dan wat we doorgaans gewoon zijn? Is de opdracht van de school afgelopen wanneer het onderricht achter de rug is? Mogen ouders nog iets meer van de school verwachten? Meer dan dat ze een welgekomen babysit is? Of moet de school zich aanpassen aan de economische realiteit en voor opvang zorgen als ouders uit werken gaan? Tavernier stelt vragen, maar kan geen antwoorden geven. Hij is er wel van overtuigd dat je met weinig veel kan bereiken. Dat je “met weinig iets moois kan maken”. In de eindsequenties toont hij dat aan.

of heldendicht?

Van kiezen voor een dergelijke minimalistische oplossing is echter geen sprake. Tavernier maakt van zijn film een serieuze sociale aanklacht. Er zijn volgens hem ingrijpende veranderingen nodig opdat ieder kind het onderwijs zou krijgen waarop het recht heeft. Nog al te vaak liggen de noden op materieel vlak. Niet uit de lucht gegrepen zijn de haast documentaire scènes waarin mensen het moeten stellen zonder water of elektriciteit. Afgesloten vanwege de overheid. Tavernier kent zijn onderwerp en etaleert dat een beetje. Dat gaat zich ei zo na tegen de film keren. Wat brengen de scènes over Daniels zieke vader de kijker bij? Vaak ook keert zijn klacht over sociale wantoestanden haast om in een heldendicht aan de onderwijzer/directeur. Opmerkelijk is dat hij dat doet in cinemascopeformaat. Met alle respect, maar overdaad schaadt.

Niettegenstaande dat is Ça commence aujourd’hui een striemende alarmkreet op de drempel van een nieuw millennium. Gelukkig is er nog plaats voor humor. En daardoor brengt Tavernier toch hartelijke hedendaagse cinema. Philippe Torreton geeft als Daniel de indruk dat hij al jaren voor de klas staat. Maar wat dan met de kinderen die zichzelf heiemaai wegcijferen om helemaai iemand anders te worden? De kinderen (en hun opvoeders) uit de film vergeet men niet gauw. Kinderen staan wel vaker centraal in de films van Tavernier. Ook nu weer ondersteunen ze de rol van de held van het verhaal. Dat de held deze keer een leraar is, zal er wel niet vreemd aan zijn dat de film het bijzonder goed deed/doet bij het onderwijzend filmpubliek. Blijkbaar is de situatie van Daniel — die met ontmoediging afrekent en over een haast onwaarschijnlijke veerkracht beschikt — herkenbaar voor vele leerkrachten of inspireert de protagonist hen. Voor de schoolgemeenschap van Anzin was de komst van Bertrand Tavernier een onvergetelijke ervaring. De school kreeg prompt de naam van de regisseur. Na de film begrijpt u vast waarom.

aangepast uit De Standaard van 31 maart 1999

Nico Kols, KFL-medewerker