Bowling for Columbine

Oscar

Het was een hele verrassing, de Oscar dit jaar voor de geëngageerde documentaire Bowling for Columbine. Op het moment echter dat aangekondigd werd dat de trofee naar Michael Moore ging, was het veel minder een verrassing dat de flamboyante regisseur van de gelegenheid gebruik zou maken om ongezouten zijn mening over president Bush te spuien. Moore had de andere genomineerden in de categorie voor beste documentaire op het podium gevraagd “omdat zij net zoals ik van non-fictie houden, maar we leven in een fictietijd, met fictieve verkiezingsresultaten die een fictieve president hebben opgeleverd, die ons om fictieve redenen naar een oorlog stuurt.” De zaal reageerde gemengd – luid applaus maar ook boegeroep. Moore besloot met “Shame on you, Mr. Bush, shame on you.” Documentaire- en televisiemaker Michael Moore heeft in Amerika evenveel fans als vijanden. Is hij een angry man die Amerika een spiegel voorhoudt of een narcistisch demagoog? In Bowling for Columbine onderzoekt hij de Amerikaanse geweldcultuur. Waarom wil elke Amerikaan een wapen?

Moore

Na zijn sociaal satirische documentaire Roger & me werkte Moore in de jaren negentig als een bezetene. Hij maakte de satirische tv-series The awful Truth en TV Nation over de uitwassen van het Amerikaanse kapitalisme, de documentaire The big One, over het amorele gedrag van multinationals in de Derde Wereld, en de geflopte satirische speelfilm Canadian Bacon, over een Amerikaanse oorlog tegen Canada. Tussendoor schreef hij de satirische boeken Downsize this!, Adventures in a TV Nation en recent Stupid White Men. Moore’s doelwitten zijn in die tien jaar niet veranderd: multinationals, mediaconglomoraten en conservatieve politici. Zijn huidige favoriete vijand is Bush. Moore noemt hem in Stupid White Men ’thief in chief’ en, met een verwijzing naar de volgens Moore gestolen verkiezingsoverwinning, ‘een kraker in het Witte Huis’. Aan geestige oneliners heeft hij nooit gebrek: “Het is gebruikelijk dat politici pas boeven worden als ze in functie zijn, maar deze kwam voorverpakt binnen.” Moore’s visie op Amerika is simpel: er is een goed en een slecht Amerika. Het slechte Amerika zetelt in het Witte Huis en in de kantoren van multinationals. De gewone Amerikanen – Moore gebruikt zonder ironie nog wel eens het woord volk – vormen het goede Amerika. Maar er is hoop: “De slechteriken zijn een zootje dwaze, stompzinnige witte mannen, maar wij zijn met veel meer.”
Moore lijkt een late representant van de Populistische Beweging uit het einde van de negentiende eeuw. De aanhangers meenden dat een groepje grootindustriëlen en politici samenspanden tegen de massa eenvoudige Amerikanen. Ook Moore is gevoelig voor complottheorieën. Zo meent hij in Stupid White Men dat er helemaal geen sprake is van een economische recessie. Zij wordt ons aangepraat. “Er is geen recessie, mijn vrienden. Geen teruggang. Geen zware tijd. De rijken bergen de buit op die zij de laatste twee decennia hebben verzameld en ze willen zeker weten dat jullie niet komen voor jullie deel van de taart.” In een interview betoogt hij echter vrolijk het omgekeerde, want volgens hem wil de “pathetische leugenaar” Bush een oorlog tegen Irak om de aandacht af te leiden van de belabberde economische situatie. Moore is te betrappen op inconsistenties, maar dat neemt niet weg dat hij de vinger op veel zere plekken legt.

Bowling

Met Bowling for Columbine richt Moore zich niet direct op het grootkapitaal, maar op een veelkoppig monster: de Amerikaanse geweldcultuur. Het uitgangspunt is simpel: waarom komen er jaarlijks meer dan elfduizend Amerikanen door kogels om het leven en in Canada en de grote Europese landen samen een paar honderd? Wat is de bron van de Amerikaanse geweldcultuur? Wat volgt is een bizarre tocht langs de uitwassen van die Amerikaanse cultuur. Moore bezoekt met een slachtoffer van de schietpartij op de Columbine highschool, waar twee leerlingen in 1999 een slachting aanrichtten, de supermarkt K-Mart, waar kogels vrij te koop zijn. Ook bezoekt hij een bank, waar iedereen die een rekening opent een geweer als welkomstgeschenk krijgt (“More bang for your buck”). Marilyn Manson mag klagen dat hij de schuld krijgt voor elke onbegrijpelijke geweldsdaad. De standup comedian Chris Rock merkt op dat Amerika er anders uit zou zien als een kogel vijfduizend dollar zou kosten. Met een compilatie van archiefbeelden van Amerikaans militair ingrijpen in de laatste vijftig jaar in Zuid-Amerikaanse en andere landen, betoogt Moore dat Amerikanen niet alleen thuis of op straat, maar ook in internationale relaties eerst schieten en dan praten. De media creëren met hun hysterische aandacht voor geweld een angstcultuur, die wapenfabrikanten geen windeieren legt.
De climax van de film is Moore’s bezoek aan Charlton Heston, die als voorzitter van de National Rifle Association mag uitleggen waarom hij met een geweer onder zijn kussen slaapt. De stamelende Heston is niet bestand tegen Moore’s guerilla-aanpak en sneuvelt in het verbale vuurgevecht.
Bowling for Columbine is een duizelingwekkende tocht door de Amerikaanse geweldcultuur. Het is Moore’s beste film, omdat de maker deze keer geen pasklare antwoorden heeft. Het is Moore’s verdienste dat hij in Bowling for Columbine zichtbaar maakt hoe diep het geweld geworteld is. Hij houdt de Amerikanen een spiegel voor: deze idioten zijn wij. Met Bowling for Columbinee maakt de populist Moore plaats voor een man die verbijsterd om zich heen kijkt. De film is een ‘wake up call’, maar het wakker worden kan nog even duren. Een Amerikaan moet zijn gezin kunnen verdedigen, vinden velen met president Bush, die in Texas verordonneerde dat gelovigen hun wapens mogen meenemen naar de kerk. Gewapend kunnen ze er bidden voor hun jaarlijks meer dan elfduizend door kogels omgekomen landgenoten.

Bewerking van ‘Het veelkoppige monster’ – Jos van der Burg in deFilmkrant nr. 239

Michael Moore | Stupid White Men. Amerika onder George W. Bush | (vertaling) – De Arbeiderspers, 285 p.

Nico Krols, medewerker KFL-Antwerpen

Ook in Film & Televisie^+video 525