BlacKkKlansman

‘Racisme zit in het DNA van de Verenigde Staten’

Een zwarte rechercheur verbaasde eind jaren zeventig vriend en vijand door de Ku Klux Klan te infiltreren. Die merkwaardige historie kon Spike Lee niet links laten liggen.
Ron Stallworth wist dat hij het niet gemakkelijk zou hebben toen hij in 1972 aan de slag ging bij het politiedepartement van Colorado Springs. Hij was niet alleen amper 19 jaar oud, hij was ook nog eens de allereerste Afro-Amerikaanse agent in het korps. Geen sinecure in een staat die vandaag nog steeds voor 90 procent blank is. In 1978 raakte Stallworth betrokken bij een zaak die zijn leven zou veranderen. Toen hij in een lokale krant een advertentie van de Ku Klux Klan zag staan met een contactadres erbij besloot hij erop in te gaan.
Tot zijn grote verbazing kreeg hij meteen een antwoord en zo groeide het plan om zichzelf uit te geven voor een blanke man die lid wou worden van de extreemrechtse organisatie. Stallworth ontfermde zich over de telefonische contacten, een collega nam de fysieke ontmoetingen voor zijn rekening. Het hele onderzoek duurde uiteindelijk slechts negen maanden, maar Stallworth stond versteld van het gemak waarmee hij toegang kreeg. Hij belde zelfs regelmatig met een nietsvermoedende David Duke, de nationale directeur van de KKK.

Salonfähig

Regisseur Spike Lee (61), nochtans een autoriteit op het vlak van Afro-Amerikaanse geschiedenis en actualiteit, had nog nooit van Ron Stallworth gehoord, het gevolg van de geheimhouding die de rechercheur na de afronding van het dossier moest zweren. Toen de producenten met ‘BlacKkKlansman’ kwamen aankloppen, aarzelde de regisseur geen moment. Niet alleen was het een sterk verhaal, het bood ook de gelegenheid om iets te zeggen over de wereld waarin we leven.
In de jaren 70 probeerde David Duke het gedachtegoed van de KKK al salonfähig te maken en daar is hij intussen in geslaagd. Hij zetelde tussen 1989 en 1993 in het Huis van Afgevaardigden in Louisiana en vandaag heeft zijn land zelfs een president voor wie hij graag zijn steun uitspreekt. ‘Die kerel in het Witte Huis heeft de Klan, alt-right en de neonazi’s groen licht gegeven om uit de schaduw te treden’, zegt Lee.
De regisseur heeft trouwens een voorgeschiedenis met de Ku Klux Klan. In 1980 moest hij als filmstudent iets maken rond ‘Birth of a Nation’ van D.W. Griffith, een film uit 1915 die op technisch vlak bijzonder vernieuwend was, maar die ook een onverhulde ode aan de KKK brengt. Lee’s reactie: ‘The Answer’, een bijtende kortfilm over een zwarte regisseur die een remake moet maken van ‘Birth of a Nation’. Het werkstukje zorgde er ei zo na voor dat Lee van school werd geschopt, een passend carrièrebegin voor de man die na zijn tweede film ‘Do the Right Thing’ de verpersoonlijking werd van de Angry Black Cinema.
Lee neemt nooit een blad voor de mond en is onmiskenbaar een gedegen cineast, kwaliteiten die hij ook in ‘BlacKkKlansman’ demonstreert. De film is bovendien zijn meest succesvolle sinds de overvalthriller ‘Inside Man’ meer dan tien jaar geleden. Hij dient een smakelijke mix van humor en drama op en kan rekenen op een fantastische hoofdvertolking van John David Washington, de zoon van Denzel.

Akelig stil

Naar goeie gewoonte trekt Lee stevig van leer in zijn betoog. Soms balanceert hij daarbij op het randje van het potsierlijke, maar even vaak krijgt hij de zaal akelig stil. Hij eindigt zijn film bijvoorbeeld met de gebeurtenissen in Charlottesville, Virginia in augustus 2017, toen een blanke nationalist tijdens een demonstratie van alt-right inreed op een groep tegenbetogers en een jonge vrouw doodde. ‘Dat was door en door Amerikaans terrorisme’, meent Lee. ‘Racisme zit in het DNA van de Verenigde Staten. Mijn land is tenslotte gebouwd op de genocide van de inheemse Amerikanen en op slavernij.’
De rest van de wereld moet zich niet veilig voelen. Toen ‘BlacKkKlansman’ eerder dit jaar op het festival van Cannes onderscheiden werd met de Grote Prijs van de Jury zei juryvoorzitster Cate Blanchett dat de film iedereen wist te raken, hoewel hij in essentie een Amerikaanse crisis behandelt. Lee is blij met de mooie woorden, maar wijst er fijntjes op dat Europa in hetzelfde bedje ziek is: ‘Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Duitsland, overal zie je de neonazi’s weer opkomen. Dat moeten de mensen inzien. Het is niet enkel een Amerikaans fenomeen.’

RUBEN NOLLET in De Tijd, 18 sep. 2018,