Black Cat, White Cat

Regisseur

Emir KUSTURICA werd in 1955 geboren in het toenmalige Joegoslavië. Hij groeide op tussen de Serviërs in de deelrepubliek Bosnië-Herzegovina. Zijn filmstudies voltooide hij aan het FAMUinstituut in Praag, waar ook Ivan Passer en Milos Forman school gelopen hebben. Wellicht heeft Kusturica zijn zin voor sociale en politieke satire in Praag gevormd.

Met zijn eerste film, HERINNER JE DOLLY BELL uit 1981, won hij al een prijs op het filmfestival vanVenetië. Zijn tweede film, PAPA IS OP ZAKENREIS, werd vier jaar later met de Gouden Palm in Cannes bekroond. In zijn kijk op het Joegoslavische socialistische model van Tito, mengde Kusturica behendig satire en poëzie. Deze originele filmstijl zou in 1995 volledig openbloeien in het oorlogsfresco UNDERGROUND over de burgeroorlog in Bosnië na de ontbinding van Joegoslavië.

Met deze uiterst kwetsbare, politieke film won de Bosnische cineast een tweede Gouden Palm.
Terecht werd de film beschouwd als een hoogtepunt in Kusturica’s filmoeuvre.

Met TIME OF THE GYPSIES wijdde Kusturica in 1989 een eerste filmluik aan de levenswijze van de zigeuners in Zuid-Europa. Bijna tien jaar later zou hij met BLACK CAT, WHITE CAT die draad weer opnemen. Zijn voorliefde voor dit thema verklaarde Kusturica in een interview in Film en Televisie: “Aan de rand van de voorstad van Sarajevo waar ik geboren ben, leefden vele zigeuners. Eigenlijk leefden ze op het mooiste plekje van de streek. Wat hun zin voor esthetiek illustreert. Als kind ontdekte ik hun gevoel voor kunst, schoonheid en vriendschap. Kitscherig ja, pathetisch zeker maar altijd boordevol oprechte emotie.” Aanvankelijk hadden de producenten een documentaire over de zigeunermuziek van de Donaustreek gepland. Maar Kusturica werkte het gegeven verder uit tot een volwaardige fictiefilm.

Ook in Hollywood toonde Kusturica zich in 1992 een eigenzinnig, poëtisch kunstenaar met zijn eerste Engelstalige film ARIZONA DREAM met Johnny Depp en Faye Dunaway in de hoofdrollen. Ook hier slaagde hij erin slapstick met surrealisme en poëzie te mengen.

Uit onvrede met de ontwikkelingen in zijn geboorteland, nam de Bosniër Kusturica in de jaren ’90 de Franse nationaliteit aan.

Filmografie

1981 Sjecas li se Dolly Bell – 1985 Otac na sluzbenon putu – 1989 Dom za Vesanje

1992 Arizona Dream – 1995 Underground – 1998 Black Cat, White Cat

Gegeven

In BLACK CAT, WHITE CAT beschrijft Kusturica de levenswandel en schelmenstreken van drie generaties zigeuners aan de oevers van de Donau. Na een mislukte brandstofsmokkel wordt Matko Destanov gedwongen zijn zoon Zare uit te huwelijken aan de dwergachtige zus Afrodita van zigeunergangster Karambolo. Zare en zijn vriendin Ida smeden echter plannen om het trouwfeest te ontvluchten. De situatie dreigt volledig uit de hand te lopen wanneer Matko ^t s doodgewaande vader Zarije plots opdaagt en nu echt sterft. De zigeunertraditie eist eerst de begrafenis en een rouwperiode, vooraleer het trouwfeest mag doorgaan. Maar daar wil maffioso Karambolo niet van horen…

Bespreking

“We negeren te veel de eigenheid, het anderszijn, de persoonlijkheid, de overlevingskracht, de onsterfelijkheid, kortom de creativiteit van de mens”, getuigt Kusturica in Film en Televisie. Met Visconti’s TERRA TREMA in zijn achterhoofd draaide de Bosnische cineast BLACK CAT, WHITE CAT. De film steekt trouwens boordevol cinefiele hommages, met de slotscène van CASABLANCA als orgelpunt.

Met BLACK CAT, WHITE CAT filmde Kusturica eigenlijk een schelmenroman. Pure klucht, in vaak ongerijmde slapstickvorm, gespeeld door niet-professionele acteurs. Met zin voor humor, vaak op de rand van de farce, schreeuwt de cineast zijn liefde voor het zigeunervolk uit.

Kusturica poogt een totaalbeeld van de levenswijze van de zigeuners te brengen. In de openingsscène schetst hij hun culinaire traditie; tijdens het huwelijksfeest stelt hij de zigeunermuziek in de kijker. Het geheel wordt gemonteerd als een microkosmos van vele verschillende verhalen over liefde en vriendschap, die elkaar aanvullen en becommentariëren. Ook de dieren krijgen hun eigen verhaal mee. Niet alleen de zwarte en de witte katten uit de titel. Opvallend is ook de running gag met het zwijn dat een roestige langs de weg achtergelaten Trabant oppeuzelt: Kusturica’s cynische commentaar op de politieke ontwikkelingen in het vroegere Oostblok.

In BLACK CAT, WHITE CAT maakt de cineast de balans op van drie generaties zigeunerleven. Looft hij de authenticiteit van de ouderlingen, voor de sjacheraars en maffiosi uit de tweede generatie heeft hij minder sympathie. Alle hoop en vertrouwen stelt hij echter in de jongste zigeunergeneratie. Indien zigeuners hun zwerversnatuur trouw blijven, zal hun volkscultuur nooit verdwijnen. Kusturica’s boodschap in BLACK CAT, WHITE CAT!

Film en Televisie 486                          Dirk Michiels, medewerker KFL-ANTWERPEN