Birdwatchers (La terra degli uomini rossi)

DE FILM

De Cinema Novobeweging in de jaren 60 stond voor politiek én film als een middel om de wereld te veranderen. Hoewel Birdwatchers zeker niet zo radicaal en militant is als de vroege films uit die sociaal bewogen strekking kaart hij een pertinent probleem aan dat bij ons nauwelijks de media haalt: het verzet en de rebellie van een aantal indianen van de Guarani-Kaiowástam in de staat Mato Grosso tegen de boeren die hen van hun grond van hun voorouders verdreven hebben.
Het fascinerende aan dit bovendien nooit boodschapperige drama is dat regisseur Bechis je ook met veel vuur onderdompelt in het universum en de cultuur van de Guarani’s zonder dat het antropologisch of pronkerig exotisch wordt. Integendeel. De seksuele aantrekkings­kracht, de blik van blank naar indiaan en omgekeerd, het westerngegeven van de koel­bloedige afrekening: het zijn thema’s die Bechis voortdurend subtiel-cinematografisch aansnijdt, terwijl hij bovendien prachtig en ‘contrapuntisch’ de muziek van Domenico Zipoli gebruikt, een jezuïet die missionaris was in het Argentinië en Paraguay van de 18de eeuw.

INTERVIEW met regisseur Marco Bechis

Wie zijn wagen wil voltanken met groene brandstof, kijkt beter eerst eens naar Birdwatchers van Marco Bechis. Door Braziliës vlucht vooruit richting biobrandstofindustrie moeten in het Amazonegebied niet alleen grote stukken regenwoud plaatsruimen voor plantages, maar wordt ook de lokale indianenbevolking het slachtoffer van die expansie.
Bechis draaide samen met de Guarani-indianen een geëngageerde maar ook genuanceerde fictiefilm over die problematiek. Behalve hoge kindersterfte en zelfmoord zijn de indianen ook het slachtoffer van racisme en slavernij (goedkope seizoensarbeiders), terwijl ze hun culturele identiteit en traditionele levensstijl dreigen te verliezen.

Sinds enkele jaren zijn de Guarani’s begonnen met een strijd voor het recupereren van hun land, de zogenaamde retornadas. Over die strijd heeft Marco Bechis samen met de Guarani’s een sterk geëngageerde maar ook heel genuanceerde fictiefilm gemaakt.
“De situatie van de Guarani’s is emblematisch voor wat er over de hele wereld gebeurt”, zegt Bechis. “Men houdt niet op met het exploiteren van natuurlijke bronnen en van het land voor consumptie zonder aan de toekomst te denken. Minderheden getuigen juist vaak van iets wat al eeuwen bestaat. En soms kunnen ze ons tegenhouden en ons ervan bewust van wat er met de wereld aan de hand is.”

“In Zuid-Amerika had je vroeger overal indianen. Nu zijn er steeds minder als gevolg van de blanke, westerse manier van leven. De Guarani’s zijn al opgevoerd in films als Fitzcarraldo of The Mission. Maar ofwel hadden ze een bijrol, ofwel werden hun rollen gespeeld door Waunana-indianen uit Colombia. In Birdwatchers zijn de rollen omgekeerd: de Guarani’s spelen de hoofdrollen en de blanken zijn de figuranten. Voor mij gaat deze film dan ook deels over de verovering van Zuid-Amerika, de genocide op de indianen die al op het continent leefden voordat de veroveraars er neergestreken zijn. Maar dit is ook een film over óverleven. Dit is vooral een optimistische film. Er zijn minder indianen, maar ze zijn er nog en ze vechten voor hun overleven.”

In Birdwatchers gaan een aantal Guarani’s hun door grote landbouweigenaars of fazenderos ingepalmde land bezetten. Hoe realistisch is hun eis om tot bijna 2 procent van het land van hun voorouders terug te eisen, wetende dat ze vroeger tot 25 percent van de Braziliaanse deelstaat Mato Grosso bezaten? Bechis: “Het is belangrijk om te weten dat zij een compleet andere relatie met land of grond hebben. Voor ons is dat een bezit. Zij maken deel uit van het land en hebben geen besef van eigendom. Hun manier van leven is zo verschillend van de onze dat het ook zorgt voor een groot cultureel conflict. Zij willen gewoon een stuk land om op te leven, terwijl Brazilië een van de grootste economieën van de wereld wil worden en land teruggeven aan de indianen bijgevolg gelijkstaat aan het afremmen van de economische en industriële activiteiten. Dat is volgens mij een foute interpretatie.”

Ter gelegenheid van de release van Birdwatchers heeft Bechis samen met Survival International een fonds en website opgericht ter ondersteuning van de Guarani-Kaiowá: www.guarani-survival.org.

Luc Joris in De Morgen 9 maart 2009

Ook in FilmMagie nr. 592