Before the Devil Knows You're Dead

“May you be in heaven half an hour before the devil knows you’re dead”, is een Iers spreekwoord dat zegt dat we maar beter niet voor Satan kunnen verschijnen omdat wij allemaal wel iets op onze kerfstok hebben. De broers Hank en Andy (Ethan Hawk en Philip Seymour Hoffman) besluiten een juwelier te overvallen. Die van pa en ma om precies te zijn. Dát de boel uit de hand gaat lopen is duidelijk, de vraag is alleen hóe.

Als er gesproken wordt over de school der groten uit de jaren ’70 doelt men op Coppola, Spielberg en Scorsese, maar over Sidney Lumet wordt in alle toonaarden gezwegen. Akkoord, Sidney Lumet behoort misschien net tot een andere generatie (zijn regiedebuut dateert van 1957) en het niveau van zijn langspelers is niet altijd even hoog, maar de invloed van Lumet op hedendaagse filmmakers is niet te onderschatten. Met Before the Devil Knows You’re Dead scoort de inmiddels 83-jarige cinemamaestro schijnbaar moeiteloos één van zijn sterkste werken en dat wil wat zeggen voor een man die ooit klassiekers als Dog Day Afternoon en Serpico afleverde.

Net als in de beste films van 2007 (The Departed, Eastern Promises) structureert Lumet zijn nieuwe misdaadthriller rond Dostojevski’s stokpaardjes schuld, boete en moraliteit. Hoofdpersonage Hank kan nauwelijks de alimentatie voor zijn dochtertje betalen, terwijl zijn broer Andy een zware drugsverslaving heeft te bekostigen. De twee vatten het ingenieuze plan op om de juwelierszaak van hun ouders te overvallen. Pa en ma zijn immers gedekt door de verzekeringen en de broers kennen de zaak als geen ander. Hun opzet loopt echter niet als gepland en algauw worden de broers omsloten door morele vraagstukken en een knagend schuldgevoel.

Ondanks zijn gezegende leeftijd, maakt Lumet gebruik van een moderne filmesthetiek in zijn vertelling. Waar andere filmmakers het begrip van temporele versplintering gebruiken als een zuivere gimmick, weet Lumet het principe uiterst efficiënt toe te passen. De niet-chronologische vertelling toont hoe de overval een invloed heeft op de karakters en hoe het geweten van de personages langzaam wordt aangetast. Het ingenieus gestructureerde verhaal is als een perfect neergelegde puzzel: hoe meer stukjes er in elkaar geschoven worden, hoe helderder het geheel wordt. Zo krijgen we sommige feiten meermaals te zien, maar wordt er steeds een nieuw appel gedaan op onze eigen interpretatie.

De ietwat theatrale opzet – de film is uiterst zuinig met actie — versterkt bovendien het tragische elan van deze moraliteitsfabel. De manier waarop het verhaal zich ontplooit als een haast Bijbelse studie over fatalisme en destructie is nagenoeg briljant. Het scenario van Kelly Masterson bevat geen woord of geste teveel, waardoor Before the Devil knows You’re Dead ook nog eens uitgroeit tot een beheerste karakterstudie. De film ontwikkelt zich sober om vervolgens af te stevenen op een emotionele catharsis die je vermurwd achterlaat.

Een kransje rasacteurs vertolkt de karakters in deze moraliteitsfabel uitmuntend. Philip Seymour Hoffman, die van naïeve schlemielen zijn handelsmerk maakte, weet respect af te dwingen als de drugsverslaafde Andy. Met zijn rol van gewetenloze entrepreneur bewijst de Oscarwinnaar opnieuw hoe polyvalent hij is. Ethan Hawke geeft reliëf aan de onzekere Hank, Albert Finney geeft met bravoure gestalte aan de getormenteerde vaderfiguur en Marisa Tomei was nooit beter als de overspelige Gina.

Exact 50 jaar na Lumets eerste meesterwerk 12 Angry Men weet de grootmeester van de misdaadsaga opnieuw een morele mokerslag uit de delen.

Nico Krols
Naar S. De Hondt op FilmK.U.T.Site – 16 januari 2008